Opnieuw zijn er de afgelopen winter veel bijenvolken gestorven. Meer dan 20 procent haalde het begin van de lente niet. Onder normale omstandigheden zou de sterfte zo’n 5-10 procent bedragen. De aanhoudend hoge sterfte van de afgelopen jaren is dus zorgelijk te noemen en past in het bredere beeld dat de insectenpopulatie afneemt. De bedreigingen van de honingbij zijn talrijk, maar bestrijdingsmiddelen zijn hierbij een terugkerende factor. De vraag is inmiddels ook: wat zijn de gevolgen hiervan voor de kwaliteit van de honing die we eten?
Tekst: Floris de Graad, directeur Vegetariërsbond en imker
Het zijn slechte tijden om honingbij te zijn. Weliswaar mag de honingbij zich in grote belangstelling verheugen en zijn er de afgelopen jaren veel hobby-imkers bijgekomen, de bedreigingen zijn talrijk. Een groot probleem is de verschraling van het akkerland: het is hierdoor voor bijen moeilijk om aan voldoende en gevarieerd voedsel te komen. Klimaatverandering met langere periodes van droogt verergert dit probleem nog eens. Sinds een aantal decennia weet de varroa-mijt complete bijenkolonies ten gronde te richten. Recent heeft zich daarbij een nieuwe vijand gemeld. De Aziatische hoornaar. Dit is een groot wespachtig insect van 2-3 centimeter lang die zich steeds meer in ons land thuis voelt. Een nest van de Aziatische hoornaar heeft jaarlijks ongeveer 100.000 insecten op het menu staan, waaronder veel bijen. Angst voor deze veelvraat zorg ervoor dat bijen in hun kast blijven en zo onvoldoende voedsel voor hun jonge broed kunnen halen.
Bee Foundation heeft een enquête onder imkers gehouden en monsters van gestorven bijen, honingraat en honing laten onderzoeken. Hieruit kwam een aantal opvallende conclusies naar voren. In de onderzochte monsters werden maar liefst 64 verschillende (soms inmiddels verboden) bestrijdingsmiddelen gevonden, waaronder 21 insecticiden, 19 herbiciden en 22 fungiciden. Een bestrijdingsmiddel dat zeer vaak aangetroffen werd is dicamba. Dit middel mag alleen professioneel gebruikt worden en wordt toegepast op maisakkers, gazons en sportvelden. Het middel was voor het aantreden van Trump in de VS verboden. Het probleem met specifiek dicamba, is dat de herbicide zich heel eenvoudig in de wijde omgeving kan verspreiden. Tijdens de warme maanden verandert de vloeistof namelijk in een gas. In die vorm waait de onkruidverdelger het hele landschap door, ook op plekken waar het niet hoort te komen.
Ook de veelbesproken neonicotinoiden werden in de monsters gevonden. Van dit bestrijdingsmiddel is inmiddels duidelijk dat de stof duizend keer schadelijker is als officieel vastgesteld wanneer bijen er langer aan blootgesteld worden dan de voor het toelatingsonderzoek gehanteerde paar dagen. Het grote probleem met de bestrijdingsmiddelen is dat wel onderzocht is wat het effect van ieder middel apart is, maar dat we eenvoudigweg niet weten wat het effect van alle middelen gezamenlijk is.
Opvallend was ook dat uit de enquête van de Bee Foundation opnieuw bleek dat de sterfte het hoogst is (30%) onder imkers waar de volken op eigen honing overwinteren. Bij volken die op fabriekssuikers de winter door moesten komen lag de sterfte met 20% een stuk lager. De conclusie dringt zich op dat de omgeving is zo giftig voor bijen, dat zij sterven aan hun eigen honing. De vraag die zich hierbij opdringt is of deze honing bij veelvuldig gebruik wellicht ook schadelijk is voor mensen.
Oproep
Tot eind dit jaar heeft de schrijver van dit artikel zitting in de Raad van Toezicht van de Bee Foundation.
De Bee Foundation zoekt vervangende leden voor de Raad van Toezicht. Meer informatie over deze vacature is op te vragen via info@beefoundation.nl
De imkers met wintersterfte in de voorlaatste winter hadden de afgelopen winter opnieuw flink last van sterfte. Dat geeft aan dat een plaatsgebonden factor mee kan spelen bij de wintersterfte. Hier is ruimte voor speculatie. Heeft het wellicht te maken met de recente uitrol van 5G? Ook ‘zwerfstroom’ is een verschijnsel dat invloed zou kunnen hebben. Windmolens lozen zo nu en dan overtollige elektriciteit via aardpennen in de aardkorst. Koeien kunnen hier chronisch ziek van worden meldde het Financieel Dagblad op 11 januari 2025. Onze omgeving raakt in alle opzichten steeds meer geëlektrificeerd, terwijl bijen hypergevoelig voor elektriciteit zijn: bezoekt een bij een bloem, dan verandert hierdoor het elektrische veld rond deze bloem. Een volgende bij die een bezoek wil brengen merkt hieraan dat de bloem onlangs al bezocht werd en slaat deze over. De aan het begin van dit artikel opgenoemde bedreigingen kan moeiteloos aangevuld worden met talloze andere potentiële bedreigingen die nader onderzoek verdienen.
Het is overigens bepaald niet alleen de honingbij die onder dit alles te lijden heeft. Er is sprake van een schrikbarende teruggang van land gebonden insecten. En in zeker opzicht vormt de honingbij zelf ook een bedreiging voor andere insectensoorten, waaronder de wilde bijen. Als er te weinig bloemen zijn concurreren honingbijen met wilde bijen. Maar in ieder geval zijn honingbijen een signaalsoort waaraan makkelijker onderzoek kan worden gedaan. Gaat het structureel slecht met de honingbij, dan is er echt iets aan de hand…
De vraag dringt zich op of de mens ook via de honing residuen van bestrijdingsmiddelen binnen kan krijgen. Dit is ongetwijfeld het geval, maar er is geen uitgebreid onderzoek gedaan naar de mate waarin dit het geval is. Wel lijkt de kans hierop bij sommige soorten honing kleiner:
Lindehoning- komt van de bloesem van de lindeboom. Deze wordt niet bespoten
Heidehoning- ook de heide wordt niet bespoten. Overigens overwinteren bijen niet graag op deze dikke, voor bijen moeilijk te verteren honing. Maar voor de mens is ze wel erg lekker!
Boekweithoning: voor de teelt van boekweit wordt nauwelijks gebruik gemaakt van bestrijdingsmiddelen (en kunstmest)
