Vegetarische voeding en diabetes,
daar gaat dit artikel over in de serie “Vegetarisme en welvaartsziekten”.
Wereldwijd groeit het aantal mensen met welvaartsziekten explosief. Gelukkig kan de kans op chronische aandoeningen flink verminderd worden met een volwaardig vegetarisch voedingspatroon. Ook bij de behandeling ervan is een vegetarisch eetpatroon heilzaam. Deze nieuwe serie artikelen gaat dieper in op de relatie tussen vegetarisme en welvaartsziekten. Zoals diabetes mellitus (suikerziekte).
Welvaartsziekten hangen vaak samen met een ongezonde leefstijl en slechte voedingsgewoonten. Mensen gaan door toenemende welvaart meer eten en minder bewegen. Hun voeding wordt bovendien rijker aan energie, vet, eiwitten en koolhydraten en armer aan vezels en voedzame, plantaardige stoffen (fytochemicaliën). Dit kan leiden tot overgewicht en welvaartsziekten, zoals hart- en vaatziekten, sommige typen kanker, obesitas en diabetes type 2. Volgens medisch tijdschrift The Lancet [1] hebben in 2050 wereldwijd 1,13 miljard mensen diabetes.
In 2024 telde Nederland ruim 1,2 miljoen mensen die lijden aan een of meer welvaartsziekten. Jaarlijks komen er volgens het Diabetes Fonds 52.000 suikerpatiënten bij. Waarschijnlijk hebben in 2040 in Nederland 1,5 miljoen mensen diabetes. Om die reden noemt de International Diabetes Federation suikerziekte ‘de epidemie van de 21e eeuw’.
Diabetes mellitus is een ernstige chronische aandoening
Het lichaam kan de bloedsuikerspiegel niet meer zelf in evenwicht houden. Normaal regelt het lichaam de bloedsuikerspiegel heel nauwkeurig, met het hormoon insuline uit de alvleesklier. Mensen met diabetes maken zelf geen insuline meer of hun lichaam reageert niet meer op insuline. Daardoor loopt hun bloedsuiker veel te hoog op, wat erg ongezond is op de lange duur (en bij diabetes type 1 zelfs levensbedreigend). Ook zijn het cholesterol en de bloeddruk van diabetici vaak te hoog.
Soorten diabetes
Er bestaan verschillende soorten diabetes. Ongeveer 90 procent van de diabetici heeft diabetes mellitus type 2. Bij deze patiënten kan het lichaam de bloedsuikerspiegel niet meer goed in balans houden, doordat er te weinig van het hormoon insuline in het lichaam is. Bovendien reageert het lichaam niet meer goed op insuline (insulineresistentie). Deze vorm van diabetes is een typische welvaartsziekte. Diabetes type 2 staat in de volksmond bekend als ‘ouderdomssuiker’, maar het komt tegenwoordig ook vaak voor bij jongere mensen. Overgewicht, erfelijke factoren en lichamelijke inactiviteit zijn belangrijke risicofactoren voor de ontwikkeling ervan. Meer dan 80% van de patiënten kampt met overgewicht. Insulineresistentie ontstaat vooral door de afzetting van vet in de bovenbuik, dus bij mensen met een appelfiguur.
Diabetes mellitus type 1 is een auto-immuunziekte
Dat betekent dat het eigen afweersysteem het probleem heeft veroorzaakt. Normaal ruimt het afweersysteem uitsluitend schadelijke indringers op in het lichaam. Bij type 1-diabetes heeft het afweersysteem per ongeluk de cellen die insuline aanmaken aangevallen. Daarom moeten patiënten zelf insuline inspuiten om te kunnen leven. Deze vorm van diabetes ontstaat meestal in korte tijd en over het algemeen bij mensen onder de 30 jaar.
Symptomen van diabetes zijn dorst en een verhoogde urineproductie. Mensen plassen meer, omdat het lichaam het teveel aan glucose in het bloed kwijt wil via de urine. Dat lukt echter niet, waardoor er op de lange termijn complicaties kunnen ontstaan, zoals veranderingen in de bloedvaten. Daardoor kan schade ontstaan aan het hart, de bloedvaten, de zenuwen, het netvlies en de nieren en wordt de kans coeliakie te krijgen fors verhoogd.
Behandeling en preventie van diabetes mellitus, onder meer via vega voedsel
Mensen met type 2-diabetes krijgen meestal medicijnen en voedings- en bewegingsadviezen. Er zijn tabletten die de alvleesklier aanzetten tot het aanmaken van meer insuline en medicijnen die het lichaam weer gevoeliger maken voor insuline. Als de bloedsuikerspiegel met tabletten niet meer laag genoeg blijft, moet iemand daarnaast ook insuline erbij gaan spuiten.
Minstens zo belangrijk als medicijnen zijn gezonde voeding en voldoende beweging. Lichaamsbeweging zorgt ervoor dat het lichaam beter reageert op het hormoon insuline. Bij diabetes type 2 is ongevoeligheid voor insuline een groot probleem. Beweging verbetert de gevoeligheid voor dit hormoon. Dankzij gezonde voeding wordt overgewicht voorkomen of gereduceerd en blijft de ziekte beter onder controle. Voor de behandeling en de preventie van diabetes type 2 zijn de volgende voedingscriteria opgesteld:
• Tot 30% van de totale energie-inname mag bestaan uit vet.
• Tot 10% van de totale energie-inname mag bestaan uit verzadigde vetzuren.
• Consumeer regelmatig vezelrijke voedingsmiddelen, zoals (hele) granen, peulvruchten, groenten en fruit.
• Vermijd een buitensporige eiwitinname.
Omdat mensen met diabetes dezelfde behoefte hebben aan energie en voedingstoffen als niet-diabetici gelden voor hen algemene aanbevelingen. Overigens hebben zuigelingen die gedurende de eerste maanden van hun leven uitsluitend borstvoeding krijgen, later veel minder kans op diabetes type 2.
Vegetarische voeding en diabetes mellitus
Mensen die (strikt) vegetarisch eten, lopen een significant lager risico op het ontwikkelen van diabetes mellitus type 2 (zie onderstaande staafdiagram). Hiervoor zijn verschillende redenen:
• Vegetariërs hebben gemiddeld een lagere BMI (Body Mass Index, oftewel de verhouding tussen het lichaamsgewicht en de lichaamslengte). Dit is gunstig, omdat overgewicht en obesitas de belangrijkste risicofactoren zijn voor het ontstaan van type 2-diabetes.
• Vegetariërs hebben lagere glucose- en insulinewaarden in hun bloed en hun gevoeligheid voor insuline is hoger. Het innemen van meer vezels vermindert het risico op het ontwikkelen van type 2-diabetes. Het nut van een hoge groente- en fruitconsumptie bij het voorkomen van diabetes type 2 is niet onomstotelijk bewezen, maar duidelijk is wel dat het consumeren van veel groenten helpt bij het voorkomen van obesitas (een van de belangrijkste risicofactoren van diabetes type 2).
Uit tal van studies blijkt dat er een verband is tussen vleesconsumptie en het risico op diabetes. Zo hebben mensen die 1x per week vlees of vis eten al een 30-40% grotere kans op type 2-diabetes. Hoe meer vlees men consumeert, hoe hoger het risico wordt. Dat komt mogelijk door de inname van verzadigde vetzuren in dierlijke producten. Deze vetzuren bevorderen overmatige insulineconcentraties in het bloed. Daarnaast kunnen stikstofverbindingen (zoals nitriet en nitrosamines) in verwerkte vlees- en visproducten de insuline producerende cellen van de alvleesklier beschadigen. Ook leidt overtollig ijzer uit vlees mogelijk tot beschadiging van de cellen, omdat het de vorming van vrije zuurstofradicalen bevordert.
Vergelijkende studie veganistische voeding en diabetes
In een studie [2] is gekeken naar de gevolgen van een veganistisch dieet bij twee vergelijkbare groepen mensen met overgewicht en type 2-diabetes. Eén groep at veganistisch, de andere niet, maar wel volgens de richtlijnen van de American Diabetes Association. Het bereikte gewichtsverlies was in beide groepen gelijk. Bij de veganistische groep verbeterde de bloed-glucosecontrole aanzienlijk en verminderden de risicofactoren voor hart- en vaatziekten. De veganistische groep had ook minder medicatie nodig. Over het algemeen is een veganistisch dieet dus werkzamer om de glucose en de vetten in het bloed onder controle te houden dan conventionele voedingstherapie.
Samengevat vermindert een vegetarisch eetpatroon de kans op diabetes
Oorzaken zijn de hogere inname van complexe koolhydraten en voedingsvezels uit plantaardig voedsel en de lagere inname van vetten en verzadigde vetzuren. Verder voorkomt een vegetarisch voedingspatroon de ontwikkeling van obesitas, een belangrijke risicofactor voor diabetes mellitus type 2.
Glycemische index van voedingswijzen
De glycemische index (GI) beschrijft het bloedglucoseverhogende effect van voedingsmiddelen die koolhydraten bevatten (in procenten) in vergelijking met dezelfde hoeveelheid koolhydraten in de vorm van glucose. De GI van glucose wordt gedefinieerd als 100. De GI van voedingsmiddelen hangt onder andere af van de mate van verwerking van het product. Cornflakes hebben een GI van ongeveer 80, bij witbrood, meel en fijngemalen volkorenbrood is de GI 70 en bij gekookte bruine rijst 55. Voor diabetici wordt voedsel met een lage GI-waarde (minder dan 60) aanbevolen, zoals peulvruchten of onverwarmde granen.
Glycemische lading De glycemische lading (GL) houdt ook rekening met de hoeveelheid verbruikte koolhydraten, zodat het effect van een voedingsmiddel of een maaltijd beter kan worden beoordeeld op de bloedsuikerspiegel. De GL wordt berekend als het product van GI en de inhoud koolhydraten per 100 gram voedsel. Een gezond persoon moet gemiddeld gedurende de dag niet komen boven een glycemische lading van 15, een patiënt met diabetes type 2 moet proberen onder de 10 te blijven. Bijzonder is dat er geen enkel fruit boven de 10 uitkomt. Voor meer informatie: www.glycemicindex.com.
[1] The Lancet Editorial, Vol. 401, No. 10394, 24 June, Diabetes: a defining disease of the 21st century.
[2] Franz MJ, Bantle JP, Beebe CA, Brunzell JD, Chiasson J-L, Garg A, Holzmeister LA, Hoogwerf B, Mayer-Davis E, Mooradian AD et al., Evidence-based nutrition principles and recommendations for the treatment and prevention of diabetes and related complications. Diabetes Care. 2003. 26 (Suppl 1): S51–61.
