Gezondheid: het echte prijskaartje van vlees

 
Tijd voor verandering. Met de consumptie en productie van vlees zijn nu astronomische kosten verbonden. Veel mensen denken daarbij in de eerste plaats aan de impact van vlees op het milieu en op klimaat. Maar vergeet ook de kosten op het gebied van gezondheid niet! Waarschijnlijk zullen de zorgkosten tussen 2015 en 2040 verdubbeld zijn. Gezondere voeding met minder bewerkt rood vlees kan helpen die zorgkosten omlaag te krijgen. Hoe bereiken we dat?
 
De Vegetariërsbond pleit voor een ‘V-heffing’ op vlees en zuivel. Door deze heffing wordt de ‘echte prijs van vlees en zuivel’ betaald. De negatieve gevolgen van de vleesproduct en consumptie kunnen met de opbrengst bestreden worden, terwijl de vleesconsumptie daalt. Omdat er nog weinig aandacht is voor de samenhang tussen vleesconsumptie en zorgkosten organiseerde de Vegetariërsbond in april het ‘Voedseldebat vlees en gezondheid’  in pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Een mooi moment, want er zijn inmiddels weer verse cijfers beschikbaar.
Dr. Marco Springmann van de universiteit van Oxford berekende de  gezondheidskosten van vleesconsumptie voor de Nederlandse situatie.  Springmann was ‘key note speaker’ tijdens het debat en onderstreepte het belang van een heffing op vlees. Ook de bekende professor Jaap Seidell pleitte tijdens het debat voor een zo’n heffing.
 
Bewerkt rood vlees
De conclusie van de Wereldgezondheidsorganisatie deed in 2017 veel stof opwaaien: het is zeker, de consumptie van bewerkt rood vlees vergroot de kans op dodelijke ziekten. Hoewel Springmann een aantal tekortkomingen aan het onderzoek ziet (hartaanvallen zijn niet meegenomen, er is een te grote rol toegedicht aan zout) onderschrijft hij de algehele conclusie: een slecht dieet veroorzaakt meer doden dan roken. En binnen dat ‘slechte’ dieet speelt bewerkt vlees zoals salami een niet te ontkennen rol: 3% van alle kankers wordt op dit moment aan vlees toegekend. Ander recent onderzoek komt tot dezelfde conclusie. Vijfenveertigduizend Britse vleeseters en vegetariërs werden gedurende twaalf jaar gevolgd. Vegetariërs hadden gemiddeld een lagere bloeddruk, een lager cholesterolgehalte en wogen minder (4 kilo minder bij een lengte van 1,80 m). Hun kans om met een hart- of vaatziekte in het ziekenhuis opgenomen te worden of daaraan te sterven was 32 procent lager dan die van vleeseters.

Jaap Seidell ziet de vleesconsumptie in een breder perspectief van een ongezonde levensstijl. Wereldwijd neemt het aantal ziektes dat met de levensstijl verband houdt toe. Het wrange is dat gezond eten, zoals groente en fruit, steeds duurder wordt ten opzichte van ongezond eten. Als we de inflatie meerekenen zijn  suiker, snoep, maar ook vlees steeds goedkoper geworden. In supermarkten is 70% van het aanbod bewerkt voedsel met weinig goede voedingswaarde (vezels, vitaminen, eiwitten), maar wel veel calorieën en verslavende smaakstoffen. Het budget dat naar de promotie van ongezond voedsel gaat is 2000 keer groter dan het budget voor promotie van gezond voedsel.
 
Het reclamebudget voor ongezond voedsel is 2000 keer groter
dan voor gezond voedsel
 
Gezondheidskosten
Volgens de nieuwste berekening van Springman kan in Nederland 5% van de sterfgevallen toegerekend worden aan bewerkt en rood vlees. Het gaat om 8000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar. Met de behandeling is 1,78 miljard euro per jaar gemoeid, wat op ongeveer 2% van de totale uitgaven in de gezondheidszorg neerkomt.
Vanzelfsprekend heeft de overheid ook belangstelling in het terugdringen van deze kosten. In het kader van het Convenant Gezond Gewicht worden allerlei preventieprogramma’s over Nederland uitgerold. Deze programma’s zijn weinig effectief en behoorlijk kostbaar. Het zou daarom interessant zijn om een heffing op vlees in te voeren, zoals de Vegetariërsbond voorstelt. De berekeningen van Springman stemmen wat dat betreft hoopvol. Hij gaat hierbij voor Nederland uit van een heffing van 115% op bewerkt vlees en 27% op rood vlees. Het voorspelde gevolg: 1680 vroegtijdige doden minder en een besparing van 364 miljoen euro aan zorgkosten. Hoogleraar Peter Koorenman stelde in een eerdere publicatie nog drastischere maatregelen voor. Hij suggereert zoveel belasting te heffen dat de  vleesconsumptie met de helft afneemt. Dit zou dan leiden tot een daling van de zorgkosten voor hart- en vaatziekten met 16 procent. Daarnaast dalen de kosten voor de behandeling van kanker, diabetes en artrose. Het klinkt misschien allemaal nog als toekomstmuziek, maar de belasting op suiker in het Verenigd Koninkrijk laat zien dat dit wel degelijk een realistisch scenario is. De belasting van 20% die daar geheven wordt zorgt naar schatting voor dat er in 2025  3,7 miljoen minder mensen last van obesitas zullen hebben.
 
In Nederland sterven jaarlijks 8000 mensen
vroegtijdig door bewerkt rood vlees
 
Positief effect
Naast directe gezondheidswinst kan een heffing op vlees ook op andere manieren de mogelijkheid scheppen om positieve veranderingen in gang te zetten. De gezondheidsheffing die Koorenman voorstelt levert een extra belastingopbrengst van zo’n drie miljard euro op. De consument geeft jaarlijks zo’n zes miljard euro aan vlees uit. Bij een verdubbeling van de winkelprijs en een halvering van de consumptie blijven de uitgaven
gelijk en is de helft daarvan accijns. Deze kan worden ingezet voor een dusdanige lastenverlichting dat de reële voedselprijs gemiddeld niet stijgt en voor het bevorderen van duurzame landbouw.

De verwachting is dat een deel van de huishoudens rood en bewerkt vlees zal vervangen met ander vlees (en zuivel) en in dat geval gaan de kosten voor deze huishoudens voor boodschappen iets omhoog. Alleen als mensen overstappen naar meer plantaardig eten dan gaan de kosten voor huishoudens omlaag.

Jaap Seidell gaf aan dat het ook belangrijk is om gezondere alternatieven goedkoper te maken en beleid te maken op het gebied van labelen van ongezond en gezond eten. Ook wordt de kans van slagen groter als het gekoppeld wordt aan gezondheidsvoorlichting en het compenseren van lage inkomens.

De opbrengsten van een V-heffing kunnen hieraan bijdragen. Natuurlijk zal een V-heffing naast de kosten voor gezondheidszorg ook andere negatieve effecten van vlees en zuivelproductie mee moeten nemen, zoals op het gebied van milieu, ontbossing en bodemerosie.
 

Teken nu de petitie voor de Tweede Kamer!

Wij willen: een heffing op vlees en zuivel die de prijs op een reëel niveau brengt.
We vragen daarom:

• Een berekening van de  daadwerkelijke kosten van vlees en zuivel
• Onderzoek naar de meest kansrijke financiële instrumenten voor Nederland en de EU