Werkelijke Prijs van Vlees - een burgerinitiatief

Teken de petitie !

Grote veranderingen beginnen klein. Met een nieuw uitgangspunt. Het betalen van de daadwerkelijke prijs van een product is zo’n uitgangspunt dat op alle niveaus tot verandering kan leiden. In dit geval het betalen van de daadwerkelijke prijs van vlees (plus het verlagen van de prijs van groenten en fruit).

Veel van de grote uitdagingen van onze tijd komen in onze vleesconsumptie bijeen. Het is als een vergrootglas, dat de vraagstukken in het brandpunt op ons bord projecteert. Maar omdat we allemaal iedere dag eten, is het ook het terrein waarop we niet machteloos staan. We zijn allemaal betrokken. En het hoopgevende is: als we in dit gecompliceerde vraagstuk veranderingen kunnen bewerkstelligen, dan kan het op talloze andere gebieden ook.

Klik op de afbeelding voor een grotere, scherpe versie.

TAPP Coalitie: daarom een Werkelijke Prijs van Vlees

In de supermarkt is vlees voor een lage prijs te koop, maar elders wordt dat vlees duur betaald. De externe maatschappelijke kosten (zie verderop) zijn nu niet bij de prijs inbegrepen. Onderzoek van CE Delft toont aan dat als je al deze kosten meerekent, vlees tot wel 50% duurder moet zijn dan de prijs die de consument nu in de supermarkt betaalt.

De Vegetariërsbond is samen met zo'n 30 andere partnerorganisaties (waaronder MilieuDefensie en Greenpeace) in de TAPP Coalitie (True Animal Protein Price) gestapt om een 'werkelijke vleesprijs' te realiseren. Wij willen – samen met jou – de discussie in Nederland aanwakkeren en de overheid aanzetten tot de invoering van een daadwerkelijke prijs van vlees én verlaging van het btw-tarief voor groenten en fruit.

Wij kunnen jouw hulp daarbij goed gebruiken. Het enige wat we vragen is je handtekening. Met een massaal ondertekende petitie willen wij onze volksvertegenwoordigers in Den Haag laten zien dat een belangrijk deel van Nederland dit wil.
De petitie is in korte tijd ruim 50.000 keer getekend. De handtekeningen werden door TAPPc overhandigd aan voormalig minister LNV Carola Schouten die eerder aangaf 'een discussie over een vleestaks zeker te willen voeren'.
En we gaan door!

Teken nu de petitie 'Werkelijke Prijs voor Vlees'

Feit: Nederlander betaalt NIET de werkelijke prijs van vlees

Natuurlijk: goede bedoelingen en bewust consumeren zijn lovenswaardig. Maar het zal niet genoeg zijn, zolang een onzichtbare hand in het spel van vraag en aanbod ingrijpt. Deze onzichtbare hand bestaat uit het principe dat veel kosten die met de productie en consumptie van vlees samenhangen niet bij de prijs inbegrepen zijn.
We betalen, kort gezegd, niet de daadwerkelijke prijs van vlees.
En daarbij blijft de prijs van gezonde voedingsmiddelen als groenten en fruit door de heffing met het hoogste btw-tarief relatief hoog.

Het plan is relatief eenvoudig: vlees wordt iets kostbaarder. Een eerlijke vleesprijs levert vanaf 2022 jaarlijks 1,3 miljard euro op. Deze opbrengsten worden in een fonds ondergebracht waaruit boeren financiële ondersteuning kunnen krijgen voor verduurzaming van hun bedrijf en om dierenwelzijn te verbeteren. Ook wordt een deel van het geld gebruikt om groenten en fruit goedkoper te maken. De prijs van deze producten is de afgelopen jaren gestegen door een btw-verhoging.
Om te zorgen dat de lagere inkomensgroepen niet de ‘dupe’ worden van een werkelijke vleesprijs, wordt het fonds ook gebruikt om de koopkracht voor lagere inkomensgroepen te compenseren, bijvoorbeeld via de zorgtoeslag.

Maatschappelijke kosten van vlees blijven verborgen en dus onbetaald door de keten

Alle maatschappelijke kosten (verborgen zorgkosten, milieu- en klimaatschade en dierenwelzijn; zie verder in dit artikel) die met de productie en consumptie van vlees gepaard gaan zouden bij de prijs inbegrepen moeten zijn. Deze kosten mogen tot op heden dan vaak onzichtbaar zijn, ze zijn daarom niet minder reëel. Ze moeten ooit, door iemand betaald worden. Wie komt daar anders voor in aanmerking dan de gebruiker? Het kiezen voor een reële prijs, in dit geval van vlees, is een kwestie van moreel bewustzijn.
Het staat los van links of rechts. Alleen: de consument kan dit niet zelf organiseren.
Door te streven naar de werkelijke prijs van vlees kan dit wel.

De werkelijke prijs van vlees zou tenminste de maatschappelijke kosten
van de productie en consumptie van vlees moeten dekken

Daarnaast is de Vegetariërsbond gevraagd deel te nemen in de "PPS ‘True Price, van Inzicht naar Actie’"van de Wageningen Universiteit & Research - en daar hebben wij met alle liefde 'ja' tegen gezegd.

Wat zijn deze verborgen maatschappelijke kosten van vlees?

Denk bij 'maatschappelijke kosten' aan gemaakte en/of te maken kosten in geval van klimaatverandering, ontbossing, bodemerosie, antibioticaresistentie, waterverbruik, ammoniakuitstoot, gezondheid, etcetera etcetera. Op al deze gebieden worden maatschappelijke kosten gemaakt die nu niet worden betaald. Veel is al berekend, op sommige onderwerpen is meer onderzoek nodig. Maar opgeteld werden ze nog nooit.

Het klinkt ongebruikelijk: we kopen dus iets waarvan we de prijs niet kennen. Toch wijst alles erop dat de prijs hoog is. Meer onderzoek naar de daadwerkelijke prijs van vlees is dan ook absoluut noodzakelijk. Het goede nieuws is dat het door moderne technieken en uitgebreide rekenmodellen steeds beter mogelijk is om de daadwerkelijke prijs door te rekenen.

Bedrijven en verzekeraars rekenen al wel verborgen kosten van vlees door!

Wie het principe van een werkelijke prijs nog als luchtfietserij afdoet, laat buiten beschouwing dat grote bedrijven, verzekeraars en adviesbureaus al enige jaren bezig zijn om de financiële consequenties van het hanteren van een werkelijke prijs voor hun bedrijfstak door te rekenen. Dit gebeurt alleen omdat men verwacht dat de samenleving in de nabije toekomst het gebruik van een daadwerkelijke prijs zal verlangen. Een vooraanstaande denktank van investeerders uit de banken- en verzekeringswereld verwacht -ondanks de verworpen motie in de Tweede Kamer voorjaar 2022- dat de tijd voor de invoering van een vleestaks al binnen vijf jaar rijp is.

Verlies koopkracht door werkelijke prijs van vlees compenseren

Vanzelfsprekend dienen de inkomsten uit een hogere prijs besteed te worden aan maatregelen die de impact van vleesproductie en -consumptie verzachten of compenseren. Hoe dit gebeurt zal steeds in hoge mate afhangen van de politieke kleur van de bewindslieden. Maar in dit kader zijn ook maatregelen denkbaar die het aanvankelijke koopkrachtverlies door de vleestaks compenseren. Denk aan een structurele verlaging van het btw-tarief op groenten en fruit. Hier komt een andere belemmering bij kijken: de Nederlandse politiek wil (zich) vooral (houden aan) een uniform btw-tariefstelsel binnen de EU.

True Price van vlees in NL als baanbrekend initiatief

Door de invoering van een True Price, de werkelijke prijs van vlees, kan Nederland zich onderscheiden met een baanbrekend initiatief op het gebied van duurzaamheid. Laten we deze toekomst naar ons toe trekken en met een True Price voor vlees kiezen voor een fundamenteel nieuw uitgangspunt.

Wij willen:

De invoering van een werkelijke prijs op vlees en zuivel die de winkelprijs op een reëel niveau brengt
In combinatie met een verlaging van het btw-tarief voor groenten en fruit

En vragen daarom om:

Een definitief, grootschalig onderzoek naar de daadwerkelijke prijs van vlees en zuivel
met inbegrip van onderzoek naar de meest kansrijke financiële instrumenten voor Nederland en de EU

Auteurs:

Jan Rotmans schrijft samen met Floris de Graad manifest voor Vleestaks belasting op vlees vleesminderen

Jan Rotmans - hoogleraar Erasmus Universiteit
Floris de Graad – directeur Vegetariërsbond

Ondersteuning:
Jan Terlouw – oud politicus
Arnoud Boot – hoogleraar in ondernemingsfinanciering en financiële markten aan de UvA
Arnold Heertje- econoom (Naarden, 4-4-2020 overleden)
Paul Cliteur- rechtsgeleerde
A.F.T. Van der Heijden- schrijver
Maurits Groen- duurzaam ondernemer

Gevolgen van een True Price van vlees

Klik op de afbeelding voor een grotere, scherpe versie.

De TAPP (True Animal Protein Price) Coalitie rekende uit wat het effect zou zijn van een verhoging van twee euro per kilo vlees. In de graphic staat ook hoe de opbrengst besteed zou kunnen worden. Zeshonderd miljoen euro kan volgens dit idee gebruikt worden om via de zorgtoeslag de gevolgen voor lagere inkomens te compenseren.

Relatie consumptie vlees en gezondheid

Vleesconsumptie draagt bij aan de ontwikkeling van welvaartsziekten.
5% van alle sterfgevallen kunnen worden toegerekend aan bewerkt en rood vleesconsumptie
3% van alle kankers wordt aan vleesconsumptie toegerekend
Ziektekosten ten gevolgen van vleesconsumptie worden geschat op 1,78 miljard per jaar
Voor onze gezondheid zou bewerkt en rood vlees resp. 115% en 27% duurder moeten zijn

Veel mensen denken bij de impact van vlees in de eerste plaats aan het milieu en klimaat, maar een veel overkeken probleem zijn de kosten op het gebied van onze gezondheid! Gezondere voeding met minder bewerkt rood vlees kan helpen onze gezondheid te verbeteren en zorgkosten omlaag te krijgen. De consumptie van met name bewerkt/rood vlees vergroot de kans op welvaartsziekten kanker en hart- en vaatzieken.

Onderzoek naar relatie gezondheidskosten en vleesconsumptie

Dr. Marco Springmann van de Universiteit van Oxford berekende de gezondheidskosten van vleesconsumptie voor de Nederlandse situatie. Hij onderschrijft de algehele conclusie: slechte voeding veroorzaakt meer doden dan roken. En bewerkt vlees, zoals worst, speelt een niet te ontkennen rol:

3% van alle kankers wordt op dit moment aan vlees toegekend. Volgens de berekening van Springmann kan in Nederland 5% van de sterfgevallen toegerekend worden aan bewerkt en rood vlees.
Het gaat om 8.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar.
Met de behandeling is 1,78 miljard euro per jaar gemoeid, wat op ongeveer 2% van de totale uitgaven in de gezondheidszorg neerkomt.

De berekeningen van Springman stemmen wat dat betreft hoopvol. Hij gaat hierbij voor Nederland uit van een heffing van 115% op bewerkt vlees en 27% op rood vlees. Het voorspelde gevolg: 1.680 vroegtijdige doden minder en een besparing van 364 miljoen euro aan zorgkosten.
Vegetariërs hebben gemiddeld een lagere bloeddruk, een betere cholesterolverhouding en wegen minder (4 kilo minder bij een lengte van 1,80 m). Hun kans om met een hart- of vaatziekte in het ziekenhuis opgenomen te worden of daaraan te sterven was 32 procent lager dan die van vleeseters.

Expert-visie op relatie vleesconsumptie en ongezonde levensstijl

Hoogleraar Voeding en Gezondheid Jaap Seidell (VU) ziet de vleesconsumptie in een breder perspectief van een ongezonde levensstijl. Wereldwijd neemt het aantal ziektes dat met levensstijl te maken heeft toe. Het erge is dat gezond eten, zoals groente en fruit, steeds duurder wordt ten opzichte van ongezond eten.
Als we de inflatie meerekenen zijn suiker, snoep, maar ook vlees steeds goedkoper geworden. In supermarkten is 70% van het aanbod bewerkt voedsel met weinig goede voedingswaarde (vezels, vitaminen, eiwitten), maar wel veel calorieën en verslavende smaakstoffen.
Het budget dat naar de promotie van ongezond voedsel gaat is zo?n 2.000 keer groter dan het budget voor promotie van gezond voedsel.

Vlees en Klimaat

Het eten van vlees heeft een grote impact op het klimaat door energiegebruik en de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2, methaan en lachgas. Voedselproductie en –consumptie draagt voor 30% bij aan de uitstoot van deze gassen, waarvan de helft komt door vlees en zuivel. Biefstuk laten staan en vaker kiezen voor plantaardige producten heeft dus wel degelijk een effect op het verlagen van onze ecologische voetafdruk. Koeien zijn de ‘hummers’ onder de landbouwdieren en stoten de meeste broeikasgassen uit.
Bron: FAO

vleestakx belasting op vlees klimaatschade zorgkosten vleesminderen

Vlees en natuur en milieu

Veehouderij neemt wereldwijd heel veel ruimte in beslag
Bijna 75% van de beschikbare landbouwgrond wordt direct of indirect gebruikt voor de productie van vlees.
Dit gaat ten koste van de biodiversiteit: veel (regen)woud wordt gekapt om plaats te maken voor akkers om veevoer op te verbouwen of dieren op te laten grazen. Hierdoor wordt het leefgebied van veel soorten steeds kleiner en zijn steeds meer soorten met uitsterven bedreigd.

Andere gevolgen intensief landgebruik
Andere gevolgen van dit intensieve landgebruik zijn de verzilting en verzuring van het land, vervuiling door pesticiden, uitputting van grondwater en bodemerosie. In Nederland is een overschot van mest een groot probleem. Mest bevat veel stikstof wat in de natuur terecht komt. Stikstof is van nature al aanwezig in de natuur en planten hebben het nodig om te groeien, maar een overschot leidt tot een slechte bodemkwaliteit met als gevolg verlaagde kwaliteit van grondwater- en oppervlaktewater. Hierdoor kunnen bepaalde planten en bomen minder goed groeien en gaat de biodiversiteit achteruit.
Om de hoeveelheid stikstof in de natuur te verminderen en deze stikstofcrisis aan te pakken, zijn er politieke partijen die pleiten voor een halvering van de veestapel.

Lees ook ons expert-artikel:
Stikstofcrisis verlaagt de vleesconsumptie

Consequenties leefomgeving
Naast de effecten op de natuur, heeft (intensieve) veehouderij ook effect op de leefomgeving. Het houden van veel dieren op een kleine ruimte kan stankoverlast veroorzaken. Onlangs hebben zestien burgers uit Limburg een aanklacht ingediend tegen de Nederlandse staat. Zij willen beter beschermd worden door de staat tegen dit soort overlast. Ondanks dat boeren veel inspanningen leveren om geuremissie te verminderen, blijft dit een groot probleem.

Veehouderij en waterverbruik

Teken nu de petitie 'Werkelijke Prijs voor Vlees'

Gezondheid: het echte prijskaartje van vlees

Tijd voor verandering. Met de consumptie en productie van vlees zijn nu astronomische kosten verbonden. Veel mensen denken daarbij in de eerste plaats aan de impact van vlees op het milieu en op klimaat. Maar vergeet ook de kosten op het gebied van gezondheid niet! Waarschijnlijk zullen de zorgkosten tussen 2015 en 2040 verdubbeld zijn. Gezondere voeding met minder bewerkt rood vlees kan helpen die zorgkosten omlaag te krijgen. Hoe bereiken we dat?

Omdat er nog weinig aandacht is voor de samenhang tussen vleesconsumptie en zorgkosten organiseerde de Vegetariërsbond in april 2019 het ‘Voedseldebat vlees en gezondheid’ in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Een mooi moment, want er zijn inmiddels weer verse cijfers beschikbaar.

Dr. Marco Springmann van de universiteit van Oxford berekende de gezondheidskosten van vleesconsumptie voor de Nederlandse situatie. Springmann was ‘key note speaker’ tijdens het debat en onderstreepte het belang van een heffing op vlees. Ook de bekende professor Jaap Seidell pleitte tijdens het debat voor zo’n heffing.

Bewerkt rood vlees
De conclusie van de Wereldgezondheidsorganisatie deed in 2017 veel stof opwaaien: het is zeker, de consumptie van bewerkt rood vlees vergroot de kans op dodelijke ziekten. Hoewel Springmann een aantal tekortkomingen aan het onderzoek ziet (hartaanvallen zijn niet meegenomen, er is een te grote rol toegedicht aan zout) onderschrijft hij de algehele conclusie: een slecht dieet veroorzaakt meer doden dan roken. En binnen dat ‘slechte’ dieet speelt bewerkt vlees zoals salami een niet te ontkennen rol: 3% van alle kankers wordt op dit moment aan vlees toegekend. Ander recent onderzoek komt tot dezelfde conclusie. Vijfenveertigduizend Britse vleeseters en vegetariërs werden gedurende twaalf jaar gevolgd. Vegetariërs hadden gemiddeld een lagere bloeddruk, een lager cholesterolgehalte en wogen minder (4 kilo minder bij een lengte van 1,80 m). Hun kans om met een hart- of vaatziekte in het ziekenhuis opgenomen te worden of daaraan te sterven was 32 procent lager dan die van vleeseters.

Jaap Seidell ziet de vleesconsumptie in een breder perspectief van een ongezonde levensstijl. Wereldwijd neemt het aantal ziektes dat met de levensstijl verband houdt toe. Het wrange is dat gezond eten, zoals groente en fruit, steeds duurder wordt ten opzichte van ongezond eten. Als we de inflatie meerekenen zijn suiker, snoep, maar ook vlees steeds goedkoper geworden. In supermarkten is 70% van het aanbod bewerkt voedsel met weinig goede voedingswaarde (vezels, vitaminen, eiwitten), maar wel veel calorieën en verslavende smaakstoffen. Het budget dat naar de promotie van ongezond voedsel gaat is 2.000 keer groter dan het budget voor promotie van gezond voedsel.

Het reclamebudget voor ongezond voedsel is 2.000 keer groter
dan voor gezond voedsel

Gezondheidskosten
Volgens de nieuwste berekening van Springman kan in Nederland 5% van de sterfgevallen toegerekend worden aan bewerkt en rood vlees. Het gaat om 8.000 vroegtijdige sterfgevallen per jaar. Met de behandeling is 1,78 miljard euro per jaar gemoeid, wat op ongeveer 2% van de totale uitgaven in de gezondheidszorg neerkomt.
Vanzelfsprekend heeft de overheid ook belangstelling in het terugdringen van deze kosten.
In het kader van het Convenant Gezond Gewicht worden allerlei preventieprogramma’s over Nederland uitgerold.

Deze programma’s zijn weinig effectief en behoorlijk kostbaar. Het zou daarom interessant zijn om een werkelijke prijs voor vlees in te voeren, zoals de Vegetariërsbond en de TAPPc voorstelt. De berekeningen van Springman stemmen wat dat betreft hoopvol. Hij gaat hierbij voor Nederland uit van een heffing van 115% op bewerkt vlees en 27% op rood vlees. Het voorspelde gevolg: 1.680 vroegtijdige doden minder en een besparing van 364 miljoen euro aan zorgkosten.
Hoogleraar Peter Koorenman stelde in een eerdere publicatie nog drastischere maatregelen voor. Hij suggereert zoveel belasting op vlees te heffen dat de vleesconsumptie met de helft afneemt. Dit zou dan leiden tot een daling van de zorgkosten voor hart- en vaatziekten met 16 procent. Daarnaast dalen de kosten voor de behandeling van kanker, diabetes en artrose.

Het klinkt misschien allemaal nog als toekomstmuziek, maar de belasting op suiker in het Verenigd Koninkrijk laat zien dat dit wel degelijk een realistisch scenario is. De belasting van 20% die daar geheven wordt zorgt naar schatting voor dat er in 2025 3,7 miljoen minder mensen last van obesitas zullen hebben.

In Nederland sterven jaarlijks 8.000 mensen
vroegtijdig door bewerkt rood vlees

Positief effect
Naast directe gezondheidswinst kan een heffing op vlees ook op andere manieren de mogelijkheid scheppen om positieve veranderingen in gang te zetten. De gezondheidsheffing die Koorenman voorstelt levert een extra belastingopbrengst van zo’n drie miljard euro op. De consument geeft jaarlijks zo’n zes miljard euro aan vlees uit. Bij een verdubbeling van de winkelprijs en een halvering van de consumptie blijven de uitgaven
gelijk en is de helft daarvan accijns. Deze kan worden ingezet voor een dusdanige lastenverlichting dat de reële voedselprijs gemiddeld niet stijgt en voor het bevorderen van duurzame landbouw.

De verwachting is dat een deel van de huishoudens rood en bewerkt vlees zal vervangen met ander vlees (en zuivel) en in dat geval gaan de kosten voor deze huishoudens voor boodschappen iets omhoog. Alleen als mensen overstappen naar meer plantaardig eten dan gaan de kosten voor huishoudens omlaag.

Jaap Seidell gaf aan dat het ook belangrijk is om gezondere alternatieven goedkoper te maken en beleid te maken op het gebied van labelen van ongezond en gezond eten. Ook wordt de kans van slagen groter als het gekoppeld wordt aan gezondheidsvoorlichting en het compenseren van lage inkomens.

De opbrengsten van een hogere, de werkelijke prijs van vlees, kunnen hieraan bijdragen. Natuurlijk zal een hogere prijs naast de kosten voor gezondheidszorg ook andere negatieve effecten van vlees en zuivelproductie mee moeten nemen, zoals op het gebied van milieu, ontbossing en bodemerosie.

Bronnen 'werkelijke prijs van vlees'

Springmann M, Mason-D, Croz D, Robinson S, Wiebe K, Godfray HCJ, Rayner M, et al. (2018)

Health-motivated taxes on red and processed meat: A modelling study on optimal taks levels and associated health impacts. PLoSONE https://www.who.int/ (op 17-6-20)

'Voedseldebat vlees en gezondheid', Vegetariërsbond (april '19)