Gezond in onze Voedselomgeving 3: de Geur & Kleur van ons Voedsellandschap

Is het eten wat het voedselsysteem ons voorschotelt gezond?

Wat er op je bord ligt, wordt beïnvloed door je overtuiging hoe we met dieren moeten omgaan, je kennis van gezonde voeding, het budget waarover je beschikt, je hoeveelheid beschikbare tijd en wilskracht, maar ook door factoren van buitenaf zoals marketing en de manier waarop wijken en winkels zijn ingericht én ons voedselsysteem. Laten we kijken wat zij ons voorschotelen. 

Door Daniël Gerritsen, voeding- & gezondheidsdeskundige
Datum publicatie: 30-8-23 
 

Geur & Kleur 

Onze landbouw staat internationaal bekend als efficiënt en wordt meestal nog afgebeeld in de vorm van blije koeien in de wei of een veld met tulpen en een molen. De realiteit van ons voedselsysteem is echter anders. Stankoverlast van veeschuren en mestinjecties gaan hand in hand met groene velden van uitsluitend Engels raaigras afgewisseld met oneindige kassen en gigantische distributiecentra. En dan hebben we het nog niet eens over het landbouwgif.
 

Het ontstaan van de intensieve veehouderij in ons voedselsysteem 

Tijdens de tweede wereldoorlog leden mensen honger en ook in de jaren erna was er een gebrek aan voedsel. Onder leiding van met name de toenmalige minister van Landbouw Sicco Mansholt is het gelukt om meer voedsel te produceren – alleen zijn we daarin doorgeschoten. De voedingswetenschappelijke aanbeveling uit de tijd van de wederopbouw was dat dierlijke eiwitten nodig waren om groot en sterk te worden. Dus werd deze sector flink opgeschaald met belastinggeld. En nog steeds keert de overheid 83 keer zo veel geld uit aan dierlijke eiwitten als plantaardige eiwitten.
 

Elke dag vlees normaal? 

Veel mensen zien vlees en zuivel dan ook als een onmisbaar en gezond onderdeel van ons voedingspatroon. Vanuit de huidige voedingswetenschap weten we al een tijd dat méér vlees vooral niet beter is voor onze gezondheid. Toch zijn er veel Nederlanders die het vanzelfsprekend vinden dat er elke maaltijd vlees op het menu staat. Voor sommigen, veelal mannen, is vleeseten zelfs een deel van hun identiteit geworden; bij hen komt veel emotie los wanneer we vleesconsumptie ter discussie stellen. Terwijl eigenlijk maar één generatie elke dag vlees heeft kunnen eten. Opa en oma deden dat vroeger niet. 
 

Voedsellandschap ingericht op uitputting 

De focus op kostenverlaging en productievergroting van de afgelopen decennia hebben geleid tot lage prijzen. Op de internationale markt betekent dat ook een gunstige concurrentiepositie, waardoor er nóg meer productie in ons land plaatsvindt. Terwijl ons land overduidelijk tegen de grenzen van zijn groei aanloopt. De milieu-effecten van het huidige voedselsysteem zijn ingrijpend en maken ons ziek: de landbouw is verantwoordelijk voor 11% van de luchtvervuiling in ons land, met veel luchtwegproblemen tot gevolg. Sterk afgenomen biodiversiteit vergroot de kans op zoönose (volgende pandemie van vogelgriep?). Krachtvoer om dieren snel groot en slachtrijp te maken, zorgt voor extra broeikasgasuitstoot en verwoesting van ons klimaat. Daarnaast is het voederen van dieren met tarwe en soja praktisch gezien pure voedselverspilling met ook alle gevolgen voor het klimaat van dien. Klimaatverandering is bovendien slecht voor onze mentale gezondheid. En dan hebben we het nog niet eens over dierenleed, landgebruik en onze bodem- en waterkwaliteit. Het in stand houden van de huidige veehouderij kost de Nederlandse belastingbetaler jaarlijks maar liefst 9 miljard euro, werd recent becijferd. Ondanks decennia aan rapporten en waarschuwingen van activisten, wetenschappers en ngo’s wordt er pas gehandeld wanneer het echt niet anders kan. Nu zitten wij – letterlijk – in de shit terwijl zo’n 80% van alle productie niet eens in ons land blijft!
 

Onderdrukking van boeren 

Burgers en organisaties stappen steeds vaker naar de rechter om de natuur en ons leefmilieu te beschermen, waarmee ze de nalatige regering tot actie dwingen. Maar in plaats van de nodige fundamentele systeemverandering door te voeren, wordt er gekozen om pleisters te plakken. De grootste uitstoters van stikstof worden aangepakt: de veestapel moet worden ingeperkt, al wordt de industrie nog ontzien. Piekbelasters worden met belastinggeld voor 120% van hun bedrijfswaarde uitgekocht, echter zonder toekomstperspectief te bieden voor de boeren. Dat bleek de spreekwoordelijke laatste druppel.
 

De macht van de boerenbeweging 

Wanneer het over ‘de boer’ gaat, wordt doorgaans niet de akkerbouwer bedoeld, maar de veehouder, gezien de maatschappelijke problemen die het gevolg zijn van de intensieve dierindustrie. Daarnaast gaat het publieke debat vaak niet over de belangen van de veehouders zelf, maar het grote geld erachter. Belanghebbenden bij het in stand houden van het huidige model van intensieve landbouw – én faciliteerders van de protesten – zijn namelijk de veevoederproducenten, slachthuizen, zaadbedrijven, kunstmest- en landbouwgifconcerns, ook wel aangeduid als Big Agro, en de supermarkten. De veehouders zelf zitten gevangen in dit systeem dat de natuur uitput en overbelast. De boeren zijn het verdienmodel van al deze bedrijven geworden, gespekt met de subsidie die zij ontvangen, die soms tot wel 50% van hun inkomen bedraagt. Door de druk vanuit de grote supermarktketens (hun afzetmarkt) om de prijs zo laag mogelijk te houden, was een grotere veestapel de enige manier om een fatsoenlijk inkomen te genereren. Geldschieter Rabobank heeft dan ook geen belang bij de transitie van het voedselsysteem en stimuleert boeren nog steeds om te intensiveren. Want als piekbelasters voor 120% uitgekocht worden met belastinggeld, dan moeten ze als eerste de bank terugbetalen. Zo behoudt de macht van het grote geld met hun belangen de status quo, maar gelukkig kan het ook anders! 
 

Wat willen we wat er op ons bord komt te liggen?

Naast geld is het andere gevoelige punt van de politiek het draagvlak in de samenleving, zoals we hebben gezien bij de boerenprotesten. Het zou verstandig zijn als de boerenbeweging de handen ineenslaat met de natuur- en klimaatbeweging. Zij hebben namelijk wél een visie op perspectief, pleiten voor een waardig inkomen én willen de boer uit zijn afhankelijkheidspositie halen. Laten we samen opstaan om ons voedselsysteem toekomstbestendig te maken. Big Agro heeft jarenlang geprofiteerd van het systeem, dan is het nu wel zo eerlijk dat ze (mee)betalen om de problemen op te lossen die door hun toedoen zijn ontstaan. Laten we de winsten van de vervuilers en uitbuiters van onze gezondheid en het milieu inzetten om het voedselsysteem in te richten naar ónze behoeften: verse plantaardige voeding die helpt de opwarming van de aarde te beperken, een diverse natuur te creëren en het milieu niet te belasten, maar te herstellen. 
 

Bij deze dan ook een oproep aan de boerenbeweging en demissionair minister van LNV

Richt de vraag wat de boeren moeten produceren in naar de recentste kennis over volksgezondheid met ook (fiscale) ruimte voor natuurbeheer. Landbouwareaal wat geschikt is voor humane voeding moet daarvoor gebruikt worden. Dat levert 33 tot 60% meer calorieën op voor humane consumptie én stimuleert de transitie van hoofdzakelijk dierlijke naar plantaardige eiwitten. De hoeveelheid dieren die in ons land gehouden kunnen worden, wordt bepaald op basis van de hoeveelheid die we kunnen onderhouden met eigen gras en reststromen. Beperk het gebruik van krachtvoer – laat het veevoer van ons eigen land komen in plaats van oerbossen te kappen voor de verbouw van soja. Beperk het gebruik van kunstmest – in het kader van het illegale mest uitrijden, de stikstofcrisis en de energietransitie is het onwenselijk om door te blijven gaan met het produceren van kunstmest. Herstel en verrijk de bodem om tot productie te komen.
 

De boer: niet het probleem, maar de oplossing 

De boer is een belangrijke speler in de oplossing van de problemen rondom klimaat, stikstof en natuur. Als de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen dit jaar één ding duidelijk hebben gemaakt, dan is het wel dat Nederland meevoelt met de hardwerkende boer die ons eten produceert. Laten we voor de komende Tweede Kamerverkiezingen niet kiezen voor de belangen van het grote geld, maar voor een hoopvolle en gezonde toekomst!
 

Bronnen: NOS.nl, Wikipedia.nl (Mansholt), Proveg.nl, Mobilisation.nl, schoneluchtakkoord.nl, Greenpeace.nl, edepot.wur.nl