Over wetenschap, rare monstertjes en lactose in een paasei

Zo'n 20 jaar lang was Sytske de Waart de voedingskundige van de Vegetariërsbond. Ze schreef artikelen, gaf antwoorden op voedingsvragen, zette de Vega Schijf van Vijf op, trainde zorginstellingen tot volledig vegetarisch koken en nog veel meer. En nu neemt ze afscheid - maar niet zonder interview.
 
In 2001 ben ik begonnen als voedingskundige van de Vegetariërsbond. Voor mij was het een droom die uitkwam, en ik heb het ruim 20 jaar met heel veel plezier en toewijding gedaan. Ander werk, en het sterke gevoel dat de huidige tijd een andere aanpak vereist, hebben me doen besluiten het stokje over te dragen. Ruim 20 jaar heb ik, naast mijn andere baan, voedingsvragen beantwoord en artikelen en factsheets geschreven over alles wat met vegetarisch eten te maken heeft: vitamine B12, stremsel, non-heemijzer, keurmerken, plantaardige eiwitten, vleesvervangers, soja en wat al niet. De lijst is eindeloos. Mijn artikelen moest ik altijd feitelijk en wetenschappelijk houden: grapjes, anekdotes en persoonlijke noten passen daar nu eenmaal niet bij. Maar in mijn laatste artikel wil ik jullie graag deelgenoot maken van de inzichten op persoonlijk vlak die ik de afgelopen decennia heb opgedaan.

Wetenschap is ook maar een mening

Ik ben wetenschappelijk geschoold als voedingskundige aan de Wageningen Universiteit. Meten is weten, één onderzoek is geen onderzoek, cherrypicken (alleen die onderzoeken gebruiken die in je kraam te pas komen) is uit den boze, wetenschappelijke consensus op basis van meta-studies is het robuusts – de mantra’s van de klassieke wetenschapper. Ik begon mijn werk bij de Vegetariërsbond in een tijd dat er nog nauwelijks internet was, mailen was al heel bijzonder. En als je iets wilde weten belde je met een informatielijn, je las in tijdschriften of je bestelde een foldertje. Inmiddels staat het internet vol met informatie, en iedereen waant zich deskundig na een uurtje doorklikken. Tot mijn afschuw nemen ook sommige wetenschappers het tegenwoordig niet meer zo nauw en tuigen hele theorieën op met eenzijdige onderzoeken. En als ze dan een goede babbel hebben, lopen hele hordes achter hun theorie aan, aangelokt door vaak spectaculaire beloftes van gezondheid, fitheid en een strak lichaam. Hoe toon ik aan dat wat ik zeg klopt, en wat iemand anders beweert niet? Dat is bijna niet te doen. Mijn opvolger moet wetenschappelijk integer zijn, en daarnaast ook iemand die handiger is met het bespelen van social media, en die de mensen weet te enthousiasmeren. Want alleen kennis keurig op een rijtje zetten, werkt tegenwoordig niet meer.

Practice what you preach

Geen vlees en vis eten deed ik al, maar in de loop van de jaren, wijzer geworden over de milieubelasting van zuivel, ben ik ook steeds meer sojayoghurt en amandel/kokosmelk gaan gebruiken. Tot op een dag mijn kies afbrak. Ik weet niet of er een verband tussen de twee zit, maar ik ging toch nadenken over hoe ik aan het benodigde calcium moet komen, zo zonder dierlijke melk. Sindsdien kauw ik elke dag een calciumtablet. De vitamine B12 krijg ik binnen via kaas en eieren, maar voor de zekerheid slik ik toch ook maar elke week een multivitaminetablet. En als voedingskundige geldt natuurlijk sowieso: practice what you preach. Inzichten die zich in de afgelopen jaren aandienden, ben ik dan ook gaan toepassen op mijn eigen voeding: ik strooi elke dag een handje lijnzaad voor de omega 3-vetzuren over mijn yoghurt, en ik gebruik alleen gejodeerd zout in de keuken. Want het is echt nodig dat je alle voedingsstoffen in voldoende mate binnenkrijgt, en als vegetariër (en in meerdere mate als veganist) moet je nu eenmaal extra letten op vitamine B12, ijzer, omega 3-vetzuren, jodium en calcium. Om mijn inzichten met jullie, mijn lezers, te delen heb ik in de loop van de tijd overal factsheets over geschreven, die gratis te raadplegen zijn op onze website.

Grote lijnen versus het kleinste detail

Op mijn huidige werk trakteerde ik op chocolade-eitjes. Het viel me op dat een van de jongens niks nam, dus ik vroeg of hij ze niet lekker vond. Nee, dat was het niet, maar het eitje was niet vegetarisch. Dat interesseerde mij als voedingskundige van de Vegetariërsbond natuurlijk wel, dus ik vroeg door. “Er zit lactose in”, zei hij. Lactose (melksuiker) kan inderdaad afkomstig zijn van wei, een restproduct van de kaasbereiding. En als de kaas niet vegetarisch gestremd is, is de wei automatisch ook niet-vegetarisch. Ik herkende in zijn houding iets van mijn vroegere zelf. Als tiener was ik een bloedfanatieke (en waarschijnlijk bloedirritante) vegetariër, maar tegenwoordig hoor ik wat dat betreft meer tot de rekkelijken dan de preciezen. Niet alleen maakt het je leven een stuk simpeler, maar qua klimaat en dierenwelzijn haal je vrijwel alle winst al uit geen vlees, vis, zuivel en eieren eten. 

Twee ergernissen

Mag ik als uitsmijter nog twee ergernissen ventileren? OK, ik heb er meer haha, maar de ruimte (in LekkerVega Magazine, waarin dit interview gepubliceerd werd, juni 2022 - red.) is beperkt.

Vegetarisch eten= vleesvervangers eten

Laatst was ik op een barbecue. Voor de vegetariërs lagen er een paar vegetarische burgers op de grill. Ik waardeer de inspanningen van de gastheer, maar voor mij zijn vleesvervangers een noodgreep. Voor als je even iets gemakkelijks wilt, of weinig vertrouwen in je eigen kookkunsten hebt. Ik eet ze bijna nooit. Ik vind ze niet lekker (enkele uitzonderingen daargelaten). Jammer dat, ook in politieke discussies over een meer plantaardig voedingspatroon, al snel gedacht wordt dat je als vegetariër op vleesvervangers bent aangewezen. Dat is een wel heel beperkte kijk op (meer) plantaardig eten! Er is zoveel meer om een lekkere vegetarische dis mee te maken. Denk aan peulvruchten, noten, ei, seitan en kaas (hoewel die laatste een even hoge klimaatbelasting heeft als vlees, hopelijk komt er snel een goede veganistische variant). En niet alleen voor de variatie moeten we afstappen van het automatisme van vegetarisch=vleesvervangers. Vleesvervangers zijn best duur (qua prijs vergelijkbaar met vlees), en veel zijn qua zoutgehalte niet echt gezond te noemen. Of voldoen voedingskundig niet aan de eisen die aan een gezonde vegetarische keuze gesteld worden, omdat ze bijvoorbeeld onvoldoende eiwit, ijzer of vitamine B12 bevatten.
 

Een anglicisme dat je misschien onderhand maar moet accepteren

Recent nog in de Volkskrant: “Overstappen van een omnivoor naar een vegetarisch dieet betekent twee veranderingen: van smaak en van kookroutine.” Geen speld tussen te krijgen, natuurlijk, maar vegetarisch eten is GEEN DIEET! Een dieet volg je als je wilt afvallen of bij een voedingsgerelateerde aandoening zoals een glutenallergie of diabetes. En vegetarisme is geen ziekte, of een oplossing voor overgewicht (hoewel vegetariërs over het algemeen slanker zijn, maar dat komt domweg omdat ze zich beter aan de voedingsrichtlijnen houden). Het woord dieet als er voedingspatroon bedoeld wordt, is de Nederlandse taal ingeslopen omdat het Engelse woord diet beide betekenissen in zich heeft. Een anglicisme dus. Er is een tijd geweest dat ik de journalisten op deze fout wees, maar meestal krijg ik geen reactie, dus dit moet ik maar loslaten.
 

En hoe nu verder?

De afgelopen jaren heb ik mijn oude vak als bioloog weer opgepakt. Ik ben zelfs helemaal teruggegaan naar de roots van de biologie: de taxonomie en veldbiologie. Het ouderwetse handwerk van beestjes in het veld bestuderen en op naam brengen. Pieter Derks kan het niet mooier verwoorden dan ik, dus ik leen hierbij zijn omschrijving van de “fascinatie voor rare monstertjes met allerlei krankzinnige eigenschappen”. Dat geldt zeker ook voor de landplatwormen waarin ik me gespecialiseerd heb, en die fascinatie hoop ik de komende jaren uit te bouwen. Met mijn huidige werk bij Naturalis als coördinator vloeistofcollecties, zit ik wat dat betreft goed.

Tekst: Sytske de Waart
 

Bronnen

Questionmark, 3 november 2020. Bewerkt vlees en vleesvervangers te zout, 3 november 2020. Geraadpleegd via www.thequestionmark.org.
Jasper van Cuijk, Vegafundamentalisme: ‘Hoezo vegetarisch? Nee joh, je moet gelijk helemaal vegan gaan!’ 8 april 2022. Geraadpleegd via www.volkskrant.nl.
Frank Rensen, Wordt de kikkerbillenbijter, de veenmol of toch het zanddakje insect van het jaar? 5 april 2022. Geraadpleegd van www.volkskrant.nl.
EIS-Nederland, Landplatwormen (Platyhelminthes-Geoplanidae). Geraadpleegd via www.eis-nederland.nl.