Schijf van Vijf en de vega varianten
De Schijf van Vijf, het ijzersterke voorlichtingsmodel van het Voedingscentrum, heeft er sinds dit jaar maar liefst twee plantaardige varianten bij. Hoe zat het ook alweer met die Schijf van Vijf? Bij elke maaltijd moet je iets eten/drinken uit elk van de vijf vakken: het groente- en fruitvak, zetmeelvak, vetvak, eiwitvak en vochtvak. Je zou denken: het verschil bij een plantaardige schijf zit hem vooral in het eiwitvak (want geen vlees, vis, zuivel en eieren), en de andere vakken zijn hetzelfde. Iedereen moet tenslotte 250 gram groente per dag eten. Klopt grotendeels, maar er zijn ook verschuivingen in de andere vakken. Hoe dat zit, leggen we hier uit.
Schijf van Vier en V-schijf
Helemaal nieuw is een meer plantaardige variant van de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum niet: De Kleine Aarde uit Boxtel (centrum voor alternatieve leefwijze, inmiddels ter ziele) had al in de jaren ’80 een eigen variant: de Schijf van Vier, en de Vegetariërsbond brengt al bijna 20 jaar haar eigen schijf uit: de V-schijf. In het eiwitvak van de schijf van de Kleine Aarde stond geen vlees, maar wel vis, melk, kaas, eieren en peulvruchten. Noten stonden in het vetvak (noten bestaan voor de helft uit gezonde vetten). Noten staan wel in het eiwitvak van de V-schijf, naast vleesvervangers, zuivel, kaas en eieren. De peulvruchten hadden erbij moeten staan, maar zijn ergens in het vormgevingsproces verloren gegaan.
Download gratis onze folder 'Gezond Vegetarisch',
met daarin onze V-schijf.
Vegan Schijf
De Vegan Schijf is vorig jaar samengesteld door de deskundigen van de voedingscommissie van de Nederlandse Vereniging voor Veganisten. Er zijn overeenkomsten en verschillen met de Schijf van Vijf. Om te beginnen zijn het vocht- en vetvak verdwenen. Voldoende vocht wordt als extra tip gegeven, buiten de schijf, maar vet als voedingsmiddel wordt niet genoemd. Om toch tot vijf vakken te komen, is het eiwitvak opgedeeld in peulvruchten (inclusief sojadrank en tahoe) en noten. Speciale aandacht is er voor calciumrijke producten: broccoli, spinazie, gedroogd fruit (dadels en abrikozen), noten, tahoe en sojadrank. En als extra tip buiten de schijf worden vitamine B12-, algenolie- en vitamine D-supplementen aangeraden.
Schijf for Life
De Schijf for Life is in september van dit jaar gelanceerd door een groep van zeven diëtisten, als een plantaardig alternatief voor de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Deze nieuwste loot aan de schijvenboom heeft vier vakken en vertoont veel overeenkomsten met de Vegan Schijf. Ook hier is het vochtvak verdwenen (wel staat er een fles water in het groentevak) en bestaat het eiwitvak uit peulvruchten, tahoe, tempeh en sojazuivel. Noten staan weer in het vetvak, met een speciale vermelding van lijnzaad voor de omega 3-vetzuren. Een fles olie of een pakje margarine tref je niet aan in het vetvak. Ook hier worden supplementen met algenolie, vitamine B12 en vitamine D3 aanbevolen. Wat de Vegan Schijf sterk maakt, maar hier mist, zijn de tips om als veganist voldoende calcium binnen te krijgen.
Voedingskundige analyse
Het is duidelijk dat over beide schijven goed is nagedacht door deskundigen. Voor een groot deel ben ik het er dan ook mee eens, al zou ik soms andere accenten leggen, adviezen anders aanpakken, wat weglaten of juist wat toevoegen. De punten van aandacht bij een plantaardige voeding komen uitgebreid aan bod in het artikel over voedingssupplementen in dit nummer. Op onze website (vegetariers.nl) kun je het complete verhaal ook nog een keer nalezen.
Wat ik in ieder geval mis bij beide schijven is het belangrijke advies om bij elke maaltijd een vitamine C-bron te nemen (in de vorm van groente, fruit of sinaasappelsap, en dus niet in de vorm van een pilletje), om de opname van plantaardig ijzer te bevorderen – een belangrijk aandachtspunt bij zowel een vegetarisch als veganistisch voedingspatroon.
Waarom is de Schijf van Vijf niet helemaal plantaardig?
Ten opzichte van wat de gemiddelde Nederlander nu eet, zou het volgen van de ‘gewone’ Schijf van Vijf al grote gezondheidswinst met zich meebrengen. En trouwens ook milieuwinst, want gemiddeld haalt de Nederlander 60% van zijn eiwitten uit dierlijke producten, met de Schijf van Vijf schuift dat al op naar 50%. Andere kanttekeningen die het Voedingscentrum maakt bij een volledig plantaardig voedingspatroon, is dat hun schijf niet de nieuwste trends volgt, maar dat je wel verzekerd bent van het meest betrouwbare voedingsadvies dat nu beschikbaar is. De Schijf van Vijf is een praktische vertaling van de Richtlijnen goede voeding van de Gezondheidsraad. Met een vegetarisch voedingspatroon heeft het Voedingscentrum geen moeite, zolang je kiest voor volwaardige vervangers zoals ongezouten noten, peulvruchten en sojaproducten. Ga je helemaal over op plantaardig, dan vraagt dit meer dan het weglaten van vlees en zuivel. Je hebt volwaardige vervangers nodig en het moet praktisch haalbaar zijn, ook op de langere termijn. Begeleiding van een diëtist is in de ogen van het Voedingscentrum dan ook een must.
Bronnen
Juffermans, J., 2015, DE KLEINE AARDE ecologisch project 1972–2011
Nederlandse Vereniging voor Veganisten, Vegan Schijf
Seves, M., Voedingscentrum, 23 september 2021, Iedereen kan een beetje plant-aardiger zijn
Vegetariërsbond, De vegetarische schijf
Voedingscentrum, Vitamine D
Wijma, M., 20 september 2021, Diëtisten presenteren plantaardige variant op Schijf van Vijf
schijfforlife.nl
Wijma, M., 21 september 2021, Voedingscentrum reageert op Schijf for Life
