Actueel: spelen met vuur

Na decennia van waarschuwen is het dan zover. Een ziekte die van dier op mens overspringt (en vice versa) doet de gevestigde wereldorde op haar grondvesten schudden. En voorlopig zijn we door de wereldwijde groei van de vleesconsumptie niet verlost van dit soort ellende. Want de veehouderij vormt een aanhoudend risico voor de volksgezondheid..
 

Tekst: Floris de Graad,
directeur Nederlandse Vegetariërsbond


 

Op het moment van schrijven (mei '20) bedraagt het aantal dodelijke slachtoffers van het coronavirus wereldwijd 350.000 mensen. Een indrukwekkend aantal, maar toch ‘maar’ de helft van de reeds lang vergeten Hong Kong griep uit 1968. En het cijfer valt al helemaal in het niet bij de 20-100 miljoen doden die de Spaanse griep ruim honderd jaar geleden eiste. Belangrijk verschil: de ziekte slaat nu toe in een geglobaliseerde wereld waarin iedereen met iedereen verbonden is en de economische gevolgen vrijwel onmiddellijk voelbaar zijn. Belangrijke overeenkomst: ook de Hong Kong griep en de Spaanse griep waren ziekten die van dier op mens zijn overgesprongen.

In de afgelopen decennia zijn de omstandigheden waaronder een zoönose (infectieziekte die van dier op mens kan overgaan) zich kan ontwikkelen alleen maar gunstiger geworden: nooit eerder was er sprake van zoveel industrieel gehouden dieren die dicht op elkaar gehuisvest zijn. En nooit eerder was onze economie door de gekozen vorm van mondialisering zo kwetsbaar. Een giftige cocktail dus.
 

Antibiotica

Toch komt de huidige pandemie niet als een donderslag bij heldere hemel. Gewaarschuwd werd er al veel langer. Maar vooral: al voor de coronapandemie stierven er jaarlijks in Europa 33.000 mensen aan de gevolgen van antibiotica-resistentie.

In de veehouderij werd en wordt veelvuldig gebruik gemaakt van antibiotica. Wereldwijd wordt zelfs driekwart van de antibiotica toegepast in de veehouderij. Het veelvuldig toedienen van antibiotica kan tot gevolg hebben dat virussen en bacteriën op den duur resistent worden voor het gebruikte antibioticum. Als mensen vervolgens besmet raken met een dergelijk virus of dergelijk bacterie, heeft het gebruik van dit antibioticum dus geen effect meer en dat is heel zorgelijk.

Jan Nouwen, onderzoeker-infectioloog van het Erasmus MC verwacht In 2050 wereldwijd jaarlijks 10 miljoen doden door antibioticaresistentie. “’Dat is meer dan aan griep en tbc. (…) Als dit zich zo doorzet, worden simpele ingrepen zoals het vervangen van iemands heup dodelijk doordat infecties met resistente bacteriën niet meer te behandelen zijn met antibiotica.” Ook zullen de zorgkosten enorm stijgen.
 

   

Onnodig gebruik

Tot 2006 werd antibiotica in de Europese veehouderij ook ingezet als groeibevorderaar. Gelukkig is aan deze praktijk sindsdien een einde gekomen. Na dit verbod is het gebruik van antibiotica in Nederland met bijna 70% gedaald. De laatste jaren blijft het gebruik stabiel.
Vaak hangt het gebruik van antibiotica samen met de onnatuurlijke wijze waarop de dieren worden gehouden. Kalveren hebben een zwakke gezondheid omdat de dieren vrijwel meteen na de geboorte weggehaald worden bij de moeder en de weerstand verhogende biest moeten missen. Ook zitten de dieren boven op elkaar en worden ze, uit alle hoeken en gaten in Europa, met ziektes en al richting de mestkalverij in Nederland getransporteerd. Honderdduizenden kalfjes lopen jaarlijks een borstvliesontsteking op (een voor het dier zeer pijnlijke aandoening), die bestreden wordt met antibiotica. Geen wonder dus, dat de mestkalverij een ´kweekvijver´ is voor resistente bacteriën. Ook de visindustrie is bekend met overmatig antibioticagebruik. Vandaar dat voor gekweekte zalm wordt aangeraden deze niet vaker dan één maal per maand te eten.
 

Resistente bacteriën: MRSA en ESBL

Het overvloedige gebruik van antibiotica in de vee-industrie heeft geleid tot een epidemie van MRSA, ook wel de ziekenhuisbacterie genoemd. De MRSA-bacterie is ongevoelig voor een type antibiotica dat belangrijk is voor de behandeling van ernstige infecties. Ongeveer 10-15% van het aantal humane MRSA-infecties (vooral huidinfecties) in Nederland betreft de vee-gerelateerde variant van MRSA. Dit aantal ligt beduidend hoger dan in andere Europese landen. Ruim 60% van de veehouders in Nederland is besmet, evenals ongeveer 10% van hun gezinsleden. Een boer die zich in het ziekenhuis moet laten behandelen, wordt uit voorzorg eerst twee weken in quarantaine geplaatst.

En er is nog een risico voor de volksgezondheid, namelijk als er resistentie ontstaat bij de darmbacteriën van dieren, bijvoorbeeld E. coli, die overdraagbaar zijn naar de menselijke darmflora. Dit zou kunnen plaatsvinden bij ESBL's. ESBL's zijn enzymen in bacteriën die die de werking van antibiotica kunnen blokkeren. De Gezondheidsraad (2015) beschouwt ESBL-producerende bacteriën als het grootste risico voor de volksgezondheid waar het gaat om antibiotica-gerelateerde risico's. ESBL bevindt zich in groten getale op kippenvlees. In 2013 bleek dat 90% van de kip in de supermarkt besmet is met E. colibacteriën die ESBL bevatten. Professor Jan Kluytmans van de Vrije Universiteit in Amsterdam waarschuwde voor een grote calamiteit als er niet ingrepen zou worden.
 

Verschuiving

De daling van het antibioticagebruik in de veehouderij is in de Nederland en de Europese Unie aanzienlijk. Desondanks wordt er in Nederland meer antibiotica aan dieren dan aan mensen voorgeschreven. Wie op wereldschaal kijkt, moet helaas constateren dat het probleem zich vooral heeft verplaatst. In China en India, naast Vietnam, Brazilië, Turkije, Kenia en Egypte, neemt de resistentie van bacteriën tegen antibiotica toe. Dat meldt Belgisch epidemioloog Thomas Van Boeckel in het vakblad Science.

Dit zijn landen waar de intensieve veehouderij de afgelopen jaren een hoge vlucht heeft genomen. In ontwikkelingslanden worden antibiotica nog massaal preventief of als groeibevorderaar toegediend. Van Boeckel: “In runderen zien we geen toename, maar in varkens en kippen is de antibioticaresistentie tussen 2000 en 2018 meer dan verdubbeld. Anders uitgedrukt: in die periode zijn ruim twee keer zoveel middelen om varkens en kippen te behandelen ineffectief geworden. (…) Het is een mondiaal probleem. Veel Europese landen importeren vlees en zuivelproducten uit landen zoals Brazilië, en zo kunnen resistente bacteriën bij ons belanden. De opmars van resistentie in ontwikkelingslanden en opkomende economieën heeft dus ook voor ons gevolgen.”

Volgens de studie heeft de groei van vleesconsumptie in lage en middeninkomenslanden bijgedragen aan de groeiende resistentie in die gebieden. In de afgelopen twintig jaar vlakte de vleesconsumptie af in rijke landen. In ontwikkelingslanden groeide hij echter. In Azië met 68%, in Afrika met 64% en in Zuid-Amerika met 40%. Azië telt 56% van de wereldwijde varkenspopulatie en 54% van alle kippen.

‘Als het kalf verdronken is dempt men de put’, luidt het bekende spreekwoord. Gezien de enorme (economische) schade die is aangericht door de uitbraak van het nieuwe coronavirus, komen eventuele maatregelen als mosterd na de maaltijd. We mogen verwachten dat de kosten van de financiële steunpakketten die nodig zijn om de gevolgen van de coronacrisis op te vangen de winsten die gemaakt zijn met het onverantwoorde handelen vele malen zullen overstijgen. Maar het is niet te laat om de sprong van een volgend virus of volgende bacterie van dier naar mens te voorkomen. Beter ten halve gekeerd dan ten hele verloren….
 

Verborgen kosten doorberekenen in de prijs van vlees en zuivel
De kosten die gepaard gaan met de gezondheidsrisico’s van de veehouderij zijn niet inbegrepen in de prijs die je in de winkel voor vlees betaalt. De Vegetariërsbond zet zich samen met 30 partners in de TAPP (True Animal Protein Price) Coalitie in voor een V-heffing op vlees: een heffing die er voor zorgt dat alle kosten van vleesproductie en consumptie in de prijs inbegrepen zijn, oftewel een ‘true price’. Onlangs presenteerde het Ministerie van Economische Zaken een aantal voorstellen om tot een ‘true price’ voor vlees te komen. Ook de Europese Commissie lanceerde recent een voorstel om (milieu) kosten van vlees op te nemen in de prijs. In februari hebben de Vegetariërsbond en de TAPP Coalitie hiervoor voorstellen in Brussel gedaan.