Hoeveel eetbaar graan gaat er in vlees voor de Nederlandse consument? Een verkenning

Intro

Dit artikel is onderdeel van ons dossier over wereldvoedselverdeling.
De kern van dit dossier:

De wereldbevolking kan gevoed worden middels vegetarische en vooral plantaardige voeding. Vleesconsumptie is niet nodig voor het volgen van een gezond voedingspatroon - zelfs ongewenst, want vlees is een inefficiënte manier van voeden.
Er gaat namelijk maar liefst 1/3e van het wereldwijd geproduceerde graan naar het voeren van vee dat op zijn beurt weer bestemd is voor vleesproducten. De hoeveelheid vlees die je van dat graan terugkrijgt, is slechts een gemiddelde 10%.

Verlagen van de vleesconsumptie en de transitie naar een meer plantaardige voedingswijze is een verantwoordelijkheid van ons allemaal: consumenten, bedrijven, organisaties in de zorg- en voedingssector, ngo's en ook van de overheid.

Heb je een vraag of suggestie over de inhoud, wil je samenwerken of heb je andere feedback? Mail dan naar servicedesk@vegetariers.nl

Een belangrijk argument om minder vlees te eten en vóór een hoofdzakelijk plantaardig voedselpatroon is dat er een veelvoud van plantaardige grondstoffen, zoals graan, nodig is om tot een zelfde hoeveelheid dierlijk voedsel te komen. De cijfers hiervan zijn weinig concreet, daarom zochten wij het nog eens uit.

Door: Daniël Gerritsen, Expert Maatschappelijke Zaken en Voeding- en Gezondheidsdeskundige van de Vegetariërsbond
Laatst bijgewerkt: 21-12-'23

Om de hoofdvraag te beantwoorden is deze opgedeeld in drie deelvragen:
1. Wat is eetbaar graan? Of andersom: wanneer is graan onvoldoende voor menselijke consumptie?
2. Hoeveel graan gaat er in [de productie van] vlees?
3. Hoeveel hoeveel vlees consumeert de Nederlandse consument?

1. Wanneer is graan onvoldoende voor humane consumptie?

Niet alle graan is geschikt voor menselijke consumptie. Dit graan kan dus niet meegenomen worden in onze berekening. Het eiwitgehalte van Nederlands geteelde granen voldoet vaak niet aan de kwaliteitseisen volgens ‘de Nederlandse agrarische sector in internationaal verband, editie 2021’ van Wageningen Universiteit en Research (WUR) en Centraal Bureau voor Statistiek (CBS).[1] Het klimaat van Nederland is niet optimaal voor de teelt van de kwaliteitsgranen. Daarbij geeft het rapport aan dat er specifieke rassen worden gebruikt voor die kwaliteitsgranen en dat de premies beschikbaar voor die rassen bescheiden zijn. Daardoor kiezen veel boeren voor voergranen.

Graan functioneert als rustgewas voor de bodem. Rustgewassen dienen altijd onderdeel te zijn van een rotatie. Dit wordt dus niet primair geteeld voor financiële baten, maar ook om later weer hoog salderende gewassen te kunnen telen. Tarwe is het grootste gewas dat de rol van rustgewas op een akkerbouwbedrijf invult. Om andere granen, zoals rogge en haver, aantrekkelijk te maken voor de boer zou het saldo omhoog moeten om te kunnen concurreren met het saldo van tarwe. “Dan moet je minimaal 500eu premie geven per hectare. Dat wordt duur. Teelt technisch is dat mogelijk, de economie lijkt dan vooral de drempel te zijn”, laat Mark Manshanden, economisch onderzoeker akkerbouw van Wageningen Economic Research (WEcR, onderdeel van WUR) aan ons weten. [2] “Dat voergranen een lager eiwitgehalte hebben, betekent niet dat deze ongeschikt zijn voor menselijke consumptie. Om er brood van te maken zal het kneedproces wat langer zal zijn of het brood iets minder luchtig.” [3]

2. Hoeveel graan gaat er in de productie van vlees?

Om deze vraag te beantwoorden moeten we weten:

hoeveel van het veevoer is graan?
hoeveel veevoer wordt er gebruikt in de Nederlandse vleesindustrie?

2.1 Aandeel granen in veevoer

In ‘Monitor Herkomst Diervoedergrondstoffen’ heeft de WUR het gemiddelde verbruik van de Nederlandse veevoersector geschat voor de jaren 2019 en 2020. [4] Het totaal van het geschatte gebruikte veevoer voor 2019 is 14.412.171 ton, voor 2020 is dat 14.026.611 ton. Op basis van de gegevens uit tabel 6 is de som van granen en graanbijproducten berekend. In 2019 kwam het totaal op 8.219.855 ton, in 2020 op 7.963.642 ton. Dat maakt voor beide jaren het aandeel granen in Nederlands veevoer 57%.

Omdat niet al het vee hetzelfde mengvoer krijgt, en ook de samenstelling afhankelijk is van de kosten van verschillende componenten, is hiermee niet verder te rekenen om tot de hoeveelheid granen voor vlees te komen.

2.2 Aandeel veevoer voor vlees ten opzichte van zuivel en eieren

Ook over de hoeveelheid van het veevoer wat gebruikt wordt om vlees te produceren zijn geen duidelijke cijfers te vinden. Een andere manier om erachter te komen is het aandeel veevoer wat gebruikt wordt ten opzichte van zuivel en eieren. Maar ook dat is lastig te zeggen, omdat onder andere veel van de vleesproductie weer afkomstig is van afgeschreven zuivelkoeien en legkippen. Mocht je ons hier verder mee kunnen helpen, laat het dan graag aan ons weten.

Wel is het totaal gewicht van de slacht berekend op basis van de vleesproductiecijfers van het CBS en weergegeven in de tabel hieronder. [5] Het totaal geproduceerde melk is ook afkomstig van het CBS. [6] De gegeven gewichten zijn productie van Nederland. Over het aantal eieren geproduceerd in Nederland hebben we helaas geen duidelijke cijfers kunnen vinden, behalve dat in 2020 circa 3,5 miljard eieren beschikbaar waren voor de Nederlandse consument. [7]

Dit is het totale gewicht van de slacht van dieren op basis van vleesproductiecijfers van het CBS

Dit is het totale gewicht van de slacht van dieren op basis van vleesproductiecijfers van het CBS

3. Hoeveel vlees eet de Nederlandse consument?

Er zijn twee peilingen die regelmatig gebruikt worden om de hoeveelheid vlees dat gegeten wordt door de gemiddelde Nederlander te duiden. De vleesconsumptiepeiling van de WUR in opdracht van Wakker Dier en de voedselconsumptiepeiling van het RIVM. Daar zit een verschil in, met name vanwege de gebruikte methode.

Volgens de Vleesconsumptiepeiling van de WUR in 2023 at de gemiddelde Nederlandse consument ongeveer 75,0 kg vlees per persoon per jaar op basis van karkasgewicht, afkomstig van slachterijen in 2022. In de praktijk is het vlees wat gegeten kan worden de helft van het gewicht, dus 37,5 kg. [8]

In de voedselconsumptiepeiling (VCP) rapporteerde het RIVM vleesconsumptie van 32 kg per persoon per jaar in de periode 2019-2021. Hiervoor beschreven de deelnemers hun gebruik met zelfrapportage. [9] Het verschil van 5 tot 6 kg per persoon per jaar tussen de consistente, nauwelijks dalende vleesconsumptie per hoofd van de bevolking en de zelfverklaarde flexitariërs wordt de 'flexitariërparadox' genoemd, zoals beschreven door Bouma (2022) en Dagevos en Verbeke (2023).

Mogelijk kan dat deels verklaard worden door voedselverspilling. Universiteit Leiden publiceerde dat ongeveer 1/6e van het geproduceerde vlees mondiaal gezien, gelijk aan 18 miljard dieren per jaar, niet daadwerkelijk geconsumeerd wordt, maar in de vuilnis belandt. [10] Als dat voor de Nederlandse situatie ook zo is, dan komt dat ongeveer op hetzelfde gewicht als de flexitariërparadox.

Waardevol? Help ons méér voorlichting geven

Overweeg dan om een eenmalige donatie te doen - je helpt er de dieren, de Aarde en je medemens mee.
Hartelijk dank!

Discussie

Het blijkt lastig in kaart te brengen hoeveel eetbaar graan er precies nodig is voor de Nederlandse vleesconsumptie. Gebruikte cijfers zijn veelal op basis van schattingen en aannames. Er zijn veel deelvragen ontstaan en op veel van de deelvragen zijn geen duidelijke cijfers voor de Nederlandse situatie uit de data te krijgen. Het ministerie van LNV lijkt wel een betere monitoring van de grondstofstromen op te willen zetten, in het kader van circulaire landbouw.

Problemen bij het beantwoorden van de hoofd- en deelvragen zijn dat granen maar één onderdeel zijn van het veevoer en dat veevoer wisselt van samenstelling. Dat vlees maar één onderdeel is van het gevoerde vee. Dat geslachte dieren ook vaak afkomstig zijn uit de zuivel en eieren sectoren. En de factor van import en export stromen van veevoer, vlees, zuivel en eieren.

Op mondiaal niveau zijn er meer publicaties en data beschikbaar. Op basis daarvan schreven we eerder: “er gaat 1/3e van het wereldwijd geproduceerde graan naar veevoer. De hoeveelheid voedsel die je van dat graan terugkrijgt, is gemiddeld 10%. Voor de omzetting naar dierlijk eiwit heb je 4x tot 26x zo veel plantaardig eiwit nodig”.

Ook in een in een quick-scan naar aanleiding van Tweede Kamervragen uit 2022 stellen WUR-onderzoekers Conijn & Post het volgende: “uit de drie verschillende analyses komt naar voren dat waarschijnlijk tussen de 33% en bijna 60% extra calorieën in humaan voedsel beschikbaar zouden zijn als op het [mondiale] akkerlandareaal in plaats van gewassen voor veevoer, gewassen worden verbouwd die direct voor humane consumptie geschikt zijn.” [11]

Het gehele vraagstuk is een politieke keuze, omdat deze overweging gaat over welke waarde wij belangrijker vinden. De WUR legde in oktober 2023 zes politieke dilemma’s voor aan de politiek, om tot een visie voor landbouw, natuur en voedsel te komen. De tweede ervan beschrijft de kern van ons probleem: “wat is de functie van de dierhouderij in Nederland? Blijven we met onze dierhouderij de Europese/ wereldwijde vraag naar hoogwaardige eiwitten bedienen? Of worden onze dieren louter nog verwerkers van gras en reststromen? In het laatste geval stoppen we met de import van veevoer (soja, graan), waardoor de veestapel krimpt en het mestoverschot verdwijnt. Voorwaarde hierbij is wel dat consumenten veel minder vlees gaan eten, zie dilemma 6.” [12]

Conclusie

Er is geen duidelijk antwoord te geven op de hoofdvraag hoeveel graan er specifiek naar vlees gaat voor de Nederlandse situatie. Wel zijn er een aantal van de deelvragen beantwoord die inzicht geven in de hoeveelheid graan wat gebruikt wordt voor diervoeding, wat de totale productie van dierlijke voeding is en de verschillen in gebruikte cijfers voor de gemiddelde vleesconsumptie.

Het totaal gebruikte graan in Nederlands veevoer ligt tussen de 14 en 15 miljoen ton per jaar. Het graan wat voor veevoer gebruikt wordt is geschikt voor consumptie. Het vervangen van akkerlandareaal voor voergranen naar voeding komt waarschijnlijk 33 tot 60% extra calorieën voor menselijke voeding voor vrij.

Er wordt in Nederland bijna 4 miljoen ton aan dieren per jaar geslacht, bijna 14 miljoen ton zuivel en ten minste 3,5 miljoen eieren aan dierlijke voeding geproduceerd. De gemiddelde Nederlander eet daarvan 32 tot 37,5 kg vlees per jaar. Het Voedingscentrum stelt de maximaal aanbevolen hoeveelheid vlees op 26kg vlees per jaar, de Global Burden of Disease op 6kg.[13] Er is géén vlees nodig om een gezond voedingspatroon te volgen.