Gezond in onze Voedselomgeving 4: De kracht van ons Europese voedselsysteem: nu verwoestend, met visie verrijkend

 
Voor dit laatste deel uit de reeks ‘Gezond in onze Voedselomgeving’ kijken we naar de invloed van Europa op ons voedselsysteem. De Europese Unie is een zeer machtig orgaan, maar ook complex, bureaucratisch en daarmee niet erg sexy. De berichtgeving over de Europese besluitvorming in de media is summier en dat maakt het nog meer een ver-van-mijn-bedshow. Omdat de EU zo’n belangrijke factor is voor wat betreft ons voedselsysteem, en wat er concreet geproduceerd wordt en wat er op ons bord belandt – ga ik er toch aandacht aan besteden.

Door Daniël Gerritsen, voeding- & gezondheidsdeskundige
Datum publicatie: 28-11-23 
Leestijd: 6 mins

 

Nadat minister Sicco Mansholt het voedseltekort van Nederland wat in de Tweede Wereldoorlog ontstaan was, had opgelost met ruilverkaveling via een gemeenschappelijk landbouwbeleid, mocht hij dat in Europa nogmaals doen. Zo is het grootste potje herverdeling van de EU ontstaan.

De landbouwsubsidiepot van Europa

Met ons belastinggeld worden er – veelal via de Europese Unie – landbouwsubsidies uitgegeven om ons voedselsysteem in te richten. Deze heten samen het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) of common agricultural policy (CAP). Het is de grootste en belangrijkste subsidiepot van de Europese Unie waar in 2021 maar liefst 55,7 miljard euro in omging. Deze enorme pot geld en vooral de verdeling ervan bepaalt grotendeels hoe ons (voedsel)landschap eruit ziet (60% van het oppervlakte van Nederland is landbouw) en wat onze boeren produceren en op welke manier. Het is een verzameling aan subsidieregelingen voor zaken als inkomensondersteuning en natuurbeheer.
 

De EU in het kort:

• Het Europese Parlement (EP) wordt direct gekozen door het volk. In totaal 705 zetels, waarvan 29 voor Nederland.
• De Europese Commissie (EC) wordt gekozen per lidstaat. Elk van de 27 lidstaten kiest 1 lid. De demissionaire ministerraad koos Wopke Hoekstra (CDA) als vervanger van Frans Timmermans (PvdA).
• De Europese Raad (ER) bestaat uit de regeringsleiders van de lidstaten, demissionair minister president Mark Rutte (VVD) in ons geval.

 

Met het huidige machtsspel en de machtige lobby blijft goed klimaat- en natuurbeleid uit

De European Green Deal is een verzameling van beleidsplannen om Europa tegen 2050 klimaatneutraal te maken. Zo kwamen er onder andere een klimaatwet, de Farm-to-Fork- en biodiversiteitsstrategie en de Natuur Herstelwet. Goede voorstellen toen ze van de tekentafel kwamen, maar om op een meerderheid te kunnen rekenen in het EP werd er flink wat vanaf geschaafd. Zo werden er geen veranderingen aan het CAP doorgevoerd bij de Farm-to-Fork plannen en werden de inspanningsverplichtingen uit de Natuur Herstelwet geschrapt, waardoor er geen juridische consequenties zitten aan het niet-behalen van de doelen. Wanneer er geen geld of verplichtingen mee gemoeid zijn, blijven het vooral plannen. Dat komt bepaalde belanghebbenden goed uit. Dat politieke partijen verschillend denken over welk beleid uitgevoerd moet worden om hun toekomstvisie te realiseren is de essentie van politiek, maar de belangenverstrengeling en het lobbyisme zijn agressief aanwezig in Europa. Jeroen Candel, universitair hoofddocent landbouwbeleid aan de Wageningen Universiteit & Research, opende het academische jaar 2023 met de volgende woorden:
 

“Landbouw is de enige economische sector waar politici met een direct belang meebeslissen over het beleid. Dat heet agrarisch exceptionalisme. Neem bijvoorbeeld Jan Huitema. Hij zit namens de VVD in het Europees Parlement, voert actief oppositie tegen de pesticidenverordening en de natuurherstelwet. Daarnaast heeft hij een melkveehouderij in Friesland en ontvangt hij Europese landbouwsubsidies. Landbouwbeleid is hét voorbeeld van cliëntelisme, waarin electorale steun wordt geruild voor soepele normen en subsidies.”

Ook Europese departementen hebben er belang bij dat hun departement een bepaalde positie behoudt, en budget en de juiste dossiers krijgt, liet een oud-ambtenaar van de Directorate-General for Agriculture & Rural Development aan journalistiek platform OpenDemocracy weten. Zij zijn daarvoor afhankelijk van de support van bepaalde landen, wiens boerenlobby gericht op intensivering en schaalvergroting ze steunden.
 

Publieke belangen tegenover commerciële belangen

Belangenbehartiging is ook een deel van het werk van de Vegetariërsbond, om de stem van de 1 miljoen Nederlanders die geen vlees eten te laten horen bij de machthebbers. Als vereniging zonder winstoogmerk hebben wij helaas beperkte capaciteit. Belangenbehartigers van commerciële koepelorganisaties beschikken over veel geld en kunnen daarmee tijd en cadeautjes kopen om politici te beïnvloeden ten gunste van hun belangen. Ook politieke partijen zijn afhankelijk van hun inkomsten uit leden, maar nog meer van donaties voor hun campagnes en activiteiten in hun gooi naar de macht. Donaties die ook uit het bedrijfsleven komen.
Om te zorgen dat we geen maffiapraktijken krijgen met corrupte beleidsmakers aan de top, hebben we in Nederland zaken als een lobbyregister – om bij te houden wie er vanuit welke belangen in de bestuurlijke ruimten rondloopt – en een donatieregistratie voor cadeautjes. Ook moeten politieke partijen inzicht geven in hun financiën. Wanneer dat niet goed gaat, staat het goed functioneren van onze democratie op het spel.
 

Verbeterpunten Nederland en Europa

“Nederland presteert ondermaats op integriteit overheid”, vindt de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Transparency Nederland (de Nederlandse afdeling van Transparency International, een NGO voor bestrijding van corruptie) die de ontwikkelingen op dit gebied bijhoudt, noemt het vooralsnog ontbreken van een effectief lobbyregister ‘een belangrijk verbeterpunt’ en geeft 12 algemene verbeterpunten mee. TI-NL onderschrijft ook het Europese anti-corruptieorgaan GRECO, dat Nederland in 2019 zestien aanbevelingen gaf voor het aanpakken van corruptie en het verbeteren van integriteit. In 2021 kwam GRECO met een rapport waarin het aangaf dat al die punten niet waren uitgevoerd. Als we kijken naar Europa, dan is het nog slechter gesteld met het democratische gehalte en de transparantie. Big Pharma geeft volgens EU Observer €36 miljoen per jaar uit aan lobbywerk in Brussel. Big Meat zelfs €50 miljoen. En met effect, want ondanks de plannen van Europa om klimaatneutraal te zijn in 2050 en het aandeel plantaardige eiwitten te verhogen, was de hoeveelheid EU-subsidie die de vleessector kreeg €40 miljard, zo’n 1000 maal hoger dan de €38 miljoen die geïnvesteerd werd in plantaardige alternatieven, schreef The Guardian.
 

Hoe wel? EVU Manifest voor 2024

Ten eerste is het fundamenteel om onze democratie te versterken door het voorstel voor lobbyregisters en de andere aanbevelingen van GRECO over te nemen en daar via beleid kaders voor te stellen.
Voor verbetering van ons (plantaardige) voedselsysteem heeft onze Europese Vegetarian Union (EVU) recent een manifest opgesteld. De vier adviezen daaruit zijn:

1.     Stel opeenvolgende doelen om het totale aandeel van plantaardige eiwitten in het Europese voedingspatronen te verhogen tot 60% in 2030, 70% in 2040 en 80% in 2050.
2.     Maak duurzaam en gezond voedsel toegankelijk en betaalbaar:
a.     Transformeer het CAP naar een One-Health beleid, om de focus op gezondheid van mens, dier en aarde te leggen.
b.     Standaardiseer lage belasting op plantaardige voeding, hogere op dierlijke.
c.      Ontwikkel een effectief koolstofbeprijzingsmechanisme.
d.     Verschuif investeringenspriorisering naar duurzame plantaardige producten.
3.   Implementeer een ambitieus Sustainable Food Systems Framework (SFSF).
4.   Zorg voor een rechtvaardige overgang bij het bevorderen van de productie van duurzaam en gezond voedsel voor boeren.
 
Deze stappen bevorderen een snelle eiwittransitie door beleidskaders en investeringen in de sector. Kijk voor het volledige manifest en bijbehorende plannen op euroveg.eu. Op naar een gezond en duurzaam voedselsysteem!
 

Bronnen

open.overheid.nl (GLB), FTM.nl (Bureau Brussel), Wikipedia.org, Boze Burgers en Boeren – Ewald Engelen, Opendemocracy.net, Lighthousereports.com, Transparancy.nl, Euobserver.com, TheGuardian.com, Euroveg.eu, Binnenlandsbestuur.nl, Tweedekamer.nl