Watergebruik van producten
Intro
Dit artikel is onderdeel van ons dossier over wereldvoedselverdeling.De kern van dit dossier:
De wereldbevolking kan gevoed worden middels vegetarische en vooral plantaardige voeding. Vleesconsumptie is niet nodig voor het volgen van een gezond voedingspatroon - zelfs ongewenst, want vlees is een inefficiënte manier van voeden.
Er gaat namelijk maar liefst 1/3e van het wereldwijd geproduceerde graan naar het voeren van vee dat op zijn beurt weer bestemd is voor vleesproducten. De hoeveelheid vlees die je van dat graan terugkrijgt, is slechts een gemiddelde 10%.
Verlagen van de vleesconsumptie en de transitie naar een meer plantaardige voedingswijze is een verantwoordelijkheid van ons allemaal: consumenten, bedrijven, organisaties in de zorg- en voedingssector, ngo's en ook van de overheid.
Heb je een vraag of suggestie over de inhoud, wil je samenwerken of heb je andere feedback? Mail dan naar servicedesk@vegetariers.nl
Tekst: Floris de Graad, directeur De Vegetariërsbond
Gepubliceerd: 22-03-2021
Watergebruik voor plantaardige en dierlijke producten
Watergebruik is natuurlijk een erg breed begrip. Het onderzoek maakt daarom onderscheid in ‘groen’ water (regenwater in de bovenlaag van de bodem) en ‘blauw’ en ‘grijs’ water. Blauw water is grondwater dat wordt gebruikt voor irrigatie van gewassen of als drinkwater. Grijs water wordt gebruikt om vervuild water in het productproces te verdunnen zodat de waterkwaliteit weer binnen de gestelde normen komt. Vooral het gebruik van grijs en blauw water heeft een grote impact.
Bij het bepalen van de impact van de voetafdruk van de vleesproductie is het bepalend om te weten of het gebruikte water groen, blauw of grijs is. Weliswaar bestaat tweederde van het aardoppervlak uit water, het meeste daarvan is echter zout water. Slechts 0,4 procent is bruikbaar als drinkwater. Deze 0,4 procent wordt circuleert in mondiale en regionale waterkringlopen en wordt aangewend ten behoeve van planten, dieren en mensen. Aangezien rundvee in de intensieve veehourderij efficienter gebruik maakt van krachtvoer is de watervoetafdruk van deze dieren in de regel kleiner dan die van rundvee uit andere typen van veehouderij, zoals de biologische, waar het vee veel tijd in de wei doorbrengt. Daar staat tegenover dat het voer van rundvee in de intensieve landbouw meestal verbouwd wordt in een type akkerbouw waar veel gebruik wordt gemaakt van water, kunstmest en landbouwgif. De watervoetafdruk van blauw water is bij krachtvoer 43 maal zo hoog als ruwvoer en voor grijs water zelfs 61 maal zo hoog. Hierom valt in de regel de voorkeur te geven aan vlees van rundvee met weidegang.
In drogere regio’s wordt het problematisch wanneer blauw water voor de verbouw van veevoer gebruikt wordt. Herkauwers wiens voer uit geïrrigeerde landbouwgebieden komt vinden we vooral in de VS, China en India. Varkens uit intensieve –en daarmee ook water intensieve- veehouderij komen vooral uit het Noordoosten van de VS, Europa en China. De gevolgen voor rivieren en van nature nattere gebieden (door verlaging van de grondwaterstand) is daarmee vernietigend.
Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) hebben bijvoorbeeld het midden van de VS en het westen van China hierdoor te kampen met verzilting. En wanneer ook nog gebieden waar bodem en begroeiing de functie van wateropslag hebben, zoals de bossen in Brazilië of veengebieden wereldwijd omgezet worden in akkerland (voor veevoer), dan legt de veehouderij een onverantwoord beslag op de wereldwatervoorziening.
Het maakt nogal uit waar het vlees wordt geproduceerd. Voor een kilo vlees van een Indiaas rund dat zijn leven uitsluitend op grassige vlaktes heeft doorgebracht, is meer dan 26.000 (!) liter water nodig. Maar dit gaat vrijwel uitsluitend over regenwater. Voor een in de intensieve veehouderij grootgebrachte koe in de VS is nog geen 4000 liter nodig. Maar hiervan is bijna een kwart blauw en grijs. Hier schiet het rapport ogenschijnlijk de Nederlandse boer te hulp. Vergeleken met India en de VS verbruiken Nederlandse dieren het minste water. Dit komt, zo verklaart het rapport, doordat Nederland veel intensieve veehouderij heeft, die relatief minder (groen) water verbruikt. De prestatie wordt echter vooral geleverd door de Nederlandse kip, die in vergelijking met haar lotgenoten elders bijzonder weinig water gebruikt.
Gezien het feit dat de probleem van het waterverbruik vooral in het blauwe en grijze water ligt, en minder in het (groene) regenwater, is de verdere groei van de intensieve veehouderij geen prettig vooruitzicht. Toch zal deze sector door de toenemende wereldwijde vraag naar vlees verder groeien.
Overigens, wie echt op het waterverbruik van zijn eten wil letten, heeft ook binnen het plantaardige aanbod de nodige keuzes te maken. Wat, vanuit het perspectief van watergebruik, in ieder geval niet helpt, is het vervangen van vlees door noten of fruit. Deze zijn per gram eiwit zelfs aanzienlijk belastender dan rundvlees. Nu is het vervangen van vlees door fruit natuurlijk iets uitzonderlijks. Toch kwam er enige jaren geleden een mevrouw in het nieuws die haar kind als fruitariër opvoedde en om aan haar voedingsstoffen te voldoen dagelijks vele kilo’s bananen door de blender perste. Wat je hier allemaal van kan vinden, laat ik even in het midden. Vanuit het oogpunt van waterbesparing is het in ieder geval geen aanbevelingswaardige actie.
De website vlees.nl citeert dus met enig recht het rapport om aan te tonen dat de Nederlandse (kippen)boer relatief zuinig met water om gaat. Op basis van het rapport kunnen we berekenen dat het Nederlandse ei zelfs een bijzonder ‘waterzuinige’ eiwitbron is. Keerzijde is natuurlijk dat veel kippen een niet te benijden tijd op de ‘boerderij’ doorbrengen.
Zoomen we van het Nederlandse ei uit naar de wereldwijde situatie, dan zien we dat vleesrunderen het grootste aandeel hebben in het mondiale waterverbruik (33%), gevolgd door melkkoeien en varkens (beide 19%).
Het watergebruik van de Nederlandse boer steekt zoals gesteld gunstig af tegen het mondiale gemiddelde. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat de sector als geheel door haar omvang niet een te grote claim kan leggen op het Nederlandse water. Maar sleutel tot de oplossing lijkt toch vooral het terugdringen van de consumptie van dierlijke producten. Als laatste zin lezen we in het rapport van Mekkonen en Hoekstra: Aangezien de productie en consumptie van dierlijke producten een belangrijke rol spelen bij de uitputting en vervuiling van de schaarse zoetwatervoorraden in de wereld, is informatie over de water footprint van dierlijke producten belangrijk om te begrijpen hoe we duurzaam met de schaarse zoetwatervoorraden om kunnen gaan.
Gepubliceerd: 22-03-2021
Watergebruik voor plantaardige en dierlijke producten
Het is WereldWaterDag. Tijd om extra stil te staan bij de factor water in relatie tot ons water.
De productie van een kilo rundvlees kost al snel 15.000 liter water. De productie van vlees (en alle andere dierlijke eiwitten) kost heel veel water, maar het Nederlandse boerenbedrijf doen het naar verhouding goed. De Nederlandse productie behoort tot de meest duurzame ter wereld. Baanbrekend voor het berekenen van de watervoetafdruk het onderzoek van Mekonnen en Hoekstra (2012). Een confronterend onderzoek, want de conclusie van dit onderzoek is niet mals:
De watervoetafdruk van elk dierlijk product is groter dan de watervoetafdruk van plantaardige producten met gelijkwaardige voedingswaarde. De wereldwijde vleesproductie is bijna verdubbeld in de periode 1980-2004 en deze trend zal zich waarschijnlijk doorzetten gezien de verwachte verdubbeling van vleesproductie in de periode 2000-2050). Om aan deze stijgende vraag naar dierlijke producten te voldoen, zal de verschuiving van traditionele extensieve en gemengde landbouw naar industriële landbouwsystemen waarschijnlijk doorgaan. Het beperken van de vraag naar dierlijke producten door het bevorderen van een voedingspatroon met minder vlees zal een onvermijdelijk onderdeel zijn van het milieubeleid van overheden. In landen waar de consumptie van dierlijke producten nog steeds snel stijgend is, moet men kritisch kijken naar hoe deze groeiende vraag kan worden gematigd.
(Klik op de afbeelding voor een leesbare versie)
Watergebruik is natuurlijk een erg breed begrip. Het onderzoek maakt daarom onderscheid in ‘groen’ water (regenwater in de bovenlaag van de bodem) en ‘blauw’ en ‘grijs’ water. Blauw water is grondwater dat wordt gebruikt voor irrigatie van gewassen of als drinkwater. Grijs water wordt gebruikt om vervuild water in het productproces te verdunnen zodat de waterkwaliteit weer binnen de gestelde normen komt. Vooral het gebruik van grijs en blauw water heeft een grote impact.
Bij het bepalen van de impact van de voetafdruk van de vleesproductie is het bepalend om te weten of het gebruikte water groen, blauw of grijs is. Weliswaar bestaat tweederde van het aardoppervlak uit water, het meeste daarvan is echter zout water. Slechts 0,4 procent is bruikbaar als drinkwater. Deze 0,4 procent wordt circuleert in mondiale en regionale waterkringlopen en wordt aangewend ten behoeve van planten, dieren en mensen. Aangezien rundvee in de intensieve veehourderij efficienter gebruik maakt van krachtvoer is de watervoetafdruk van deze dieren in de regel kleiner dan die van rundvee uit andere typen van veehouderij, zoals de biologische, waar het vee veel tijd in de wei doorbrengt. Daar staat tegenover dat het voer van rundvee in de intensieve landbouw meestal verbouwd wordt in een type akkerbouw waar veel gebruik wordt gemaakt van water, kunstmest en landbouwgif. De watervoetafdruk van blauw water is bij krachtvoer 43 maal zo hoog als ruwvoer en voor grijs water zelfs 61 maal zo hoog. Hierom valt in de regel de voorkeur te geven aan vlees van rundvee met weidegang.
In drogere regio’s wordt het problematisch wanneer blauw water voor de verbouw van veevoer gebruikt wordt. Herkauwers wiens voer uit geïrrigeerde landbouwgebieden komt vinden we vooral in de VS, China en India. Varkens uit intensieve –en daarmee ook water intensieve- veehouderij komen vooral uit het Noordoosten van de VS, Europa en China. De gevolgen voor rivieren en van nature nattere gebieden (door verlaging van de grondwaterstand) is daarmee vernietigend.
Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van de VN (FAO) hebben bijvoorbeeld het midden van de VS en het westen van China hierdoor te kampen met verzilting. En wanneer ook nog gebieden waar bodem en begroeiing de functie van wateropslag hebben, zoals de bossen in Brazilië of veengebieden wereldwijd omgezet worden in akkerland (voor veevoer), dan legt de veehouderij een onverantwoord beslag op de wereldwatervoorziening.
Het maakt nogal uit waar het vlees wordt geproduceerd. Voor een kilo vlees van een Indiaas rund dat zijn leven uitsluitend op grassige vlaktes heeft doorgebracht, is meer dan 26.000 (!) liter water nodig. Maar dit gaat vrijwel uitsluitend over regenwater. Voor een in de intensieve veehouderij grootgebrachte koe in de VS is nog geen 4000 liter nodig. Maar hiervan is bijna een kwart blauw en grijs. Hier schiet het rapport ogenschijnlijk de Nederlandse boer te hulp. Vergeleken met India en de VS verbruiken Nederlandse dieren het minste water. Dit komt, zo verklaart het rapport, doordat Nederland veel intensieve veehouderij heeft, die relatief minder (groen) water verbruikt. De prestatie wordt echter vooral geleverd door de Nederlandse kip, die in vergelijking met haar lotgenoten elders bijzonder weinig water gebruikt.
Gezien het feit dat de probleem van het waterverbruik vooral in het blauwe en grijze water ligt, en minder in het (groene) regenwater, is de verdere groei van de intensieve veehouderij geen prettig vooruitzicht. Toch zal deze sector door de toenemende wereldwijde vraag naar vlees verder groeien.
Overigens, wie echt op het waterverbruik van zijn eten wil letten, heeft ook binnen het plantaardige aanbod de nodige keuzes te maken. Wat, vanuit het perspectief van watergebruik, in ieder geval niet helpt, is het vervangen van vlees door noten of fruit. Deze zijn per gram eiwit zelfs aanzienlijk belastender dan rundvlees. Nu is het vervangen van vlees door fruit natuurlijk iets uitzonderlijks. Toch kwam er enige jaren geleden een mevrouw in het nieuws die haar kind als fruitariër opvoedde en om aan haar voedingsstoffen te voldoen dagelijks vele kilo’s bananen door de blender perste. Wat je hier allemaal van kan vinden, laat ik even in het midden. Vanuit het oogpunt van waterbesparing is het in ieder geval geen aanbevelingswaardige actie.
De website vlees.nl citeert dus met enig recht het rapport om aan te tonen dat de Nederlandse (kippen)boer relatief zuinig met water om gaat. Op basis van het rapport kunnen we berekenen dat het Nederlandse ei zelfs een bijzonder ‘waterzuinige’ eiwitbron is. Keerzijde is natuurlijk dat veel kippen een niet te benijden tijd op de ‘boerderij’ doorbrengen.
Zoomen we van het Nederlandse ei uit naar de wereldwijde situatie, dan zien we dat vleesrunderen het grootste aandeel hebben in het mondiale waterverbruik (33%), gevolgd door melkkoeien en varkens (beide 19%).
Het watergebruik van de Nederlandse boer steekt zoals gesteld gunstig af tegen het mondiale gemiddelde. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat de sector als geheel door haar omvang niet een te grote claim kan leggen op het Nederlandse water. Maar sleutel tot de oplossing lijkt toch vooral het terugdringen van de consumptie van dierlijke producten. Als laatste zin lezen we in het rapport van Mekkonen en Hoekstra: Aangezien de productie en consumptie van dierlijke producten een belangrijke rol spelen bij de uitputting en vervuiling van de schaarse zoetwatervoorraden in de wereld, is informatie over de water footprint van dierlijke producten belangrijk om te begrijpen hoe we duurzaam met de schaarse zoetwatervoorraden om kunnen gaan.
Belangrijkste bronnen
- A Global Assessment of the Water Footprint of Farm Animal Products Mesfin M. Mekonnen* and Arjen Y. Hoekstra, 2012
- Fleischatlas, uitgegeven door de Heinrich-Böll-Stiftung, 2021
Lees ook
Water besparen door vegetarisch voedingspatroonDossier Wereld Voedselverdeling
Hoeveel eetbaar graan gaat er in vlees voor de Nederlandse consument? Een verkenning
De Ontplofte Kip - een interview met Dirk-Jan Verdonk
Whitepaper Wereldvoedselverdeling
Food for Thought: Anders Handelen
